Λόγος αναστάσιμος για το Μη-Εισέτι-Είναι

Σήμερα, στις μέρες μας κι εδώ και πολλά χρόνια που μας ξεπερνούν σε ηλικιακό χρόνο, εκείνο που φαίνεται να είναι το πιο νεκρό απ’ όλα τα νεκρά σώματα και πράγματα είναι η ιδέα τής μαρξικής Ουτοπίας που εμπνέεται και ορίζεται από το όραμα της καθολικής ανθρώπινης χειραφέτησης και της απελευθέρωσης από κάθε είδους δεσμά —οικονομικά και εξουσιαστικά. Το ταξίδι προς αυτή την Ουτοπία που ξεκίνησε πριν από έναν περίπου αιώνα δεν πήγε καλά. Ανεξάρτητα από τους λόγους που συντέλεσαν σ’ αυτή την αποτυχία, λόγους στους οποίους κάθε άλλο παρά συμφωνούμε και γι’ αυτό ακριβώς πρέπει να συνεχίσουμε να τους συζητάμε, είναι βέβαιο ότι το ναυάγιο αυτό καθ’ αυτό αποτέλεσε τον καθοριστικό παράγοντα για τον θάνατο της Ουτοπίας μας.

Τι κάνει κανείς με τα ναυάγια, και μάλιστα με τα ναυάγια που επέφεραν ένα τόσο μεγάλο τραύμα; Η ατομική και κοινωνική ψυχολογία μιλάει γι’ αυτό διεξοδικά και μας βοηθάει να ‘‘τακτοποιήσουμε’’ την κοινωνική και πολιτική εμπειρία: Απάρνηση («το ταξίδι αυτό δεν ήταν δικό μας»), απώθηση («το ταξίδι δεν συνέβη ποτέ»), καταθλιπτική προσκόλληση στο παρελθόν («τι ωραία που θα ήταν, αν…», «αχ και να…»), εικονολατρική πίστη στο νεκρό ως προσπάθεια υπερνίκησης ακριβώς του εσωτερικού κλονισμού τής πίστης, αποκλειστική επικέντρωση στις πράξεις τού εχθρού, να κάποιες βασικές κατηγορίες αντιδράσεων.

Όλα αυτά μας βοηθάνε να συνεχίζουμε. Τίποτε όμως δεν βοηθάει την ανάσταση της Ουτοπίας, τίποτε από αυτά δεν τη φέρνει πιο κοντά. Και τι νόημα έχει να συνεχίζεις χωρίς την Ουτοπία; Μπορούμε να αναστήσουμε αυτή την ιδέα; Δηλαδή, μπορούμε να την αναστήσουμε πρώτα και κύρια μέσα μας; Μόνο τότε θα αποκτήσουν βαθύτερο νόημα οι μικρές, ‘‘άχαρες’’ και ‘‘άδοξες’’ στιγμές τής τόσο απαραίτητης καθημερινής πάλης για τα βραχυπρόθεσμα επί μέρους.

Ας την αναστήσουμε λοιπόν αυτή την ιδέα τού Μη-Εισέτι-Είναι που μπορεί να ανέλθει στην κατάσταση του είναι. Χωρίς αδιέξοδες εμμονές να επαναλάβουμε το ταξίδι ακριβώς όπως αυτό επιχειρήθηκε τον προηγούμενο αιώνα —κανένα ταξίδι δεν μπορεί να επαναληφθεί παρ’ εκτός ως φαντασιακή αναπαράσταση. Και χωρίς αυταπάτες ότι η Ουτοπία μπορεί να αναστηθεί μόνο μέσω τού αφηρημένου και θεωρητικού λόγου, χωρίς να περάσει από τις συμπληγάδες τής πραγματικότητας. Της οποίας πραγματικότητας αποτελεί μέρος πια, θέλουμε δεν θέλουμε, και το πρώτο αποτυχημένο (αλλά καθόλου αχρείαστο ή ανώφελο) ταξίδι.

Ἂμμες δέ γ' ἐσσόμεσθα πολλῷ κάρρονες.

ЖOЖOЖOЖOЖ

Ας κλείσει το σημερινό σημείωμα ο Ερνστ Μπλοχ, ο αποκληθείς και φιλόσοφος της (συγκεκριμένης) Ουτοπίας. Είναι λόγια που είπε τον Αύγουστο του 1968 σε ένα κύκλο συζητήσεων με θέμα Ο Μαρξ και η Επανάσταση («Ουτοπία και Επανάσταση», Εκδόσεις «Έρασμος», Β´ έκδοση, 2007, μετάφραση Στέφανος Ροζάνης).

Ποιος στόχος και για ποιον σκοπό; Τι επιθυμούμε πραγματικά; Πρέπει να σκεφτούμε πάνω σ’ αυτό. Όχι πια έξω από κάθε συνάφεια μέσα σε μιαν αφηρημένη Ουτοπία αλλά μέσα στην καινούργια ιδέα μιας συγκεκριμένης Ουτοπίας όπως μας την είχε δείξει ο Μαρξ, μιας Ουτοπίας που δεν είναι πλέον Ουτοπία διότι είναι συγκεκριμένη· δεν έχει χάσει τη θέα τής πραγματικότητας. Η Ουτοπία αυτή δεν μπορεί να επιτευχθεί, μέχρι που τελικά να φθάσουμε στη μεγάλη ειρήνη την οποία ο Τόμας Μύντσερ[*] —και όλοι οι μεγάλοι επαναστάτες— οραματίσθηκε με το σύμβολο του ουράνιου τόξου, χωρίς τεμπελιά και χωρίς προδοσία στα μέτωπα. Αυτό είναι που ονομάζω θερμό ρεύμα[**] τού μαρξισμού και που απαιτεί την πιο ζωντανή μας σκέψη και συζήτηση.

ЖOЖOЖOЖOЖ

Από εμάς, Καλή Ανάσταση!

[*] Γερμανός κληρικός, δάσκαλος και κοινωνικός επαναστάτης (1490-1525), ο ορισμός ίσως τού πρώιμου κομμουνιστή. Ηγήθηκε των απόκληρων και λιμοκτονούντων χωρικών στον επονομασθέντα Πόλεμο των χωρικών την άνοιξη του 1525. Έμβλημά τους το ουράνιο τόξο και σύνθημά τους το omnia sunt communia [= όλα είναι κοινά]. Οι επαναστάτες σφαγιάστηκαν στην τελική μάχη με τις δυνάμεις των ευγενών στο Φρανκενχάουζεν της Σαξονίας στις 15 Μαΐου 1525 και ο Τόμας Μύντσερ εκτελέστηκε μετά από φρικτά βασανιστήρια λίγες ημέρες μετά, στις 27 Μαΐου.  (LG700)

[**] Θερμό ρεύμα τού μαρξισμού ονόμαζε ο Μπλοχ αυτό που κινείται προς τη διερεύνηση (όχι όμως ‘‘τυφλή’’ και αυθαίρετη) εκείνου που δυνάμει μπορεί να υπάρξει, διακρίνοντάς το από το ψυχρό, δηλαδή εκείνο που εξετάζει και αναλύει όλες τις δοσμένες παραμέτρους για να καταλήξει σε αυτό που μπορεί να υπάρξει κατά το δυνατόν. Είναι απολύτως απαραίτητο να έχουμε στο νου μας ότι ο Ερνστ Μπλοχ καταγράφει αυτά τα δύο ρεύματα ως διακριτά μεν, πλην όμως σε διαλεκτική ενότητα, κάτι που θεωρεί απολύτως αναγκαίο. Όπως περιγράφει τη σκέψη τού Μπλοχ ο Σάββας Μιχαήλ:

«Η ενότητα κι αλληλεπίδραση των δύο ρευμάτων είναι αναγκαία κι εκφράζει ακριβώς την ενότητα της ύλης με την ουτοπία, τού θεμέλιου με τον ορίζοντα, την προσδοκία, την προ-όραση. Μόνο του το ‘‘ψυχρό ρεύμα’’ ξεπέφτει σε έναν επιστημονισμό χωρίς επιστημονικότητα και στην πράξη καταλήγει στο συντηρητισμό και το ρεφορμισμό. Μόνο του το ‘‘θερμό ρεύμα’’ εκφυλίζεται σε χυλό θολών συναισθημάτων και στην πράξη σ’ εναλλαγές βολονταριστικών ξεσπασμάτων και φαταλιστικής [= μοιρολατρικής] παθητικότητας».  (LG700)

Η φωτογραφία είναι του Gavin Dunbar, από το xaxor.com