«Ψημένο μίντιουμ, σε εμπριμέ χρώματα και με θωρακισμένη πόρτα ασφαλείας!».
Πρόσφατα, σε ένα δημοσίευμα στο blog Left Liberal Synthesis και -εμμέσως- στην αναδημοσίευσή του στο συμπορευόμενο με εμάς Radical Desire, επιχειρήθηκε η παρουσίαση κάποιων βασικών Μαρξικών εννοιών. Η επιχείρηση αυτή στέφθηκε από πλήρη επιτυχία και ήταν μια σημαντική συμβολή στις προσπάθειες συσκότισης και διαστρέβλωσης του Μαρξ που επί δεκαετίες καταβάλλονται από τον παγκόσμιο πολιτιστικό όμιλο «Φίλοι και φίλοι των φίλων του Μαρξ» με σκοπό να τον μεταμορφώσουν σε καρικατούρα. Παρ’ όλα αυτά, οι βάσεις της επιτυχίας της συγκεκριμένης προσπάθειας πρέπει να αναζητηθούν πολύ περισσότερο σε παρανοήσεις, στην άγνοια ή στην ημιάγνοια, παρά σε κακή πρόθεση η οποία άλλωστε, εξ ορισμού, δεν υφίσταται στην περίπτωση της αναδημοσίευσης. Ακόμα όμως και στον συγγραφέα του κειμένου, εμείς τουλάχιστον δεν μπορούμε να διακρίνουμε σκοπιμότητα, δεδομένου ότι, όπως είναι φανερό από το όνομα που έχει δώσει στο blog του (Left Liberal Synthesis), διακατέχεται από εκείνον τον μεταμοντέρνο τρόπο σκέψης, σύμφωνα με τον οποίο «όλα πάνε με όλα». Συνεπώς και ο Μαρξ μπορεί να «παντρευτεί» με τον Χάγιεκ. (Ομοφοβικοί δεν είμαστε, ούτε κουτσομπόληδες, αλλά όσο να ’ναι, μια φυσιολογική ανθρώπινη περιέργεια για το ποιος είναι ο «ενεργητικός» και ποιός ο «παθητικός» σε μια τέτοια σχέση την έχουμε…).
Επειδή όμως -επανερχόμαστε- ο δρόμος προς την κόλαση είναι στρωμένος με καλές προθέσεις, κρίνουμε απαραίτητο να προβούμε σε μια στοιχειώδη αποκατάσταση των διαστρεβλώσεων που υπέστη ο φουκαράς Κάρολος στο εν λόγω δημοσίευμα και αναδημοσίευμα. Βέβαια, αν σκεφτεί κανείς όλες τις απόπειρες που γίνονται για να ευνουχίσουν τον Μαρξ κι από φλογερό επαναστάτη να τον παρουσιάσουν, στην καλύτερη περίπτωση, «διορατικό πνεύμα» χρήσιμο για την καλύτερη λειτουργία του καπιταλισμού(!), κάνοντάς τον εξώφυλλο στο «BusinessWeek» και αποδίδοντάς του χωρίς τσιγγουνιές τα εύσημα από τις στήλες του κραταιού «Economist», τι μπορούμε να κάνουμε αποκαθιστώντας τα πράγματα σε ένα μόνο δημοσίευμα της μπλογκόσφαιρας; Είναι κάτι τέτοιο ουσιαστική αντίσταση σε όλη αυτή την πλημμυρίδα των «μαρξιστών» που, πολύ ευφυέστερα σκεπτόμενοι από κάτι δικούς μας «φωστήρες», κάνουν ό,τι μπορούν για να μετατρέψουν τον Μαρξ σε εξημερωμένο, άκακο, ξεδοντιασμένο θηρίο, κατάλληλο μόνο να τους διασκεδάζει (ψυχαγωγώντας τους ταυτόχρονα) στα τσίρκα τους, είτε αυτά είναι έντυπα και όμιλοι «προοδευτικού προβληματισμού», είτε είναι Πανεπιστήμια, είτε διάφορα Fora του κερατά;
Από τον καθένα ανάλογα με τις δυνατότητές του!
Με την έννοια αυτή, ναι, είναι. Για την ώρα, αυτό μπορούμε να κάνουμε, να ασχοληθούμε με όσα γράφτηκαν σε ένα blog. Συμπαθάτε μας αν σας φαίνεται λίγο, έχετε δίκιο, λίγο είναι, αλλά αυτό μπορούμε προς το παρόν, μέχρι εκεί «μας παίρνει» να απλώσουμε τα πόδια μας χωρίς να βγουν από το πάπλωμα. Για να μη μειώνουμε όμως και τον εαυτό μας πέραν του δέοντος, να διευκρινίσουμε ότι μιλώντας για τα γραφόμενα σε ένα ιστολόγιο, απευθυνόμαστε ταυτόχρονα και σε πολλούς άλλους που έχουν βαλθεί να «εξανθρωπίσουν» και να «εκπολιτίσουν» τον Μαρξ από πόστα μεγαλύτερης εμβέλειας. Μ’ άλλα λόγια, ξεκινάμε από μία αφορμή, δεν μένουμε σ’ αυτήν.(Προτρέπουμε τους αναγνώστες να μην ξεκινήσουν κι εκείνοι από την αφορμή. Μ’ άλλα λόγια να μην ανατρέξουν στο δημοσίευμα πριν την ανάγνωση της δικής μας ανάλυσης. Ας αρκεστούν προς το παρόν στα όσα θα μεταφέρουμε εμείς κι ας αφήσουν την επαλήθευση για το τέλος όπου υπάρχουν τα σχετικά links).
Στο κείμενό του ο φίλος Left Liberal, που το επιγράφει «Ζει ανάμεσά μας: H “αφηρημένη εργασία”», προσπαθεί να…
Αλήθεια τι προσπαθεί να κάνει; Για να τα λέμε όλα, δεν καταλάβαμε και πολλά πράγματα για τη στόχευση του κειμένου και δεν νομίζουμε ότι αυτό είναι εύκολο. Τούτο δεν σημαίνει όμως ότι είναι και δύσκολο να γίνει αντιληπτό από όποιον σκαμπάζει πέντε πράγματα περί Μαρξ, ποιο είναι το τελικό αποτέλεσμα των (όποιας πρόθεσης) προσπαθειών του συγγραφέα. Συνοπτικά αλλά με ακρίβεια:
Ο φίλος Left Liberal αναλύει με τον δικό του τρόπο μία πλευρά του οικονομολόγου Μαρξ (αφηρημένη εργασία, χρήμα, αξία, υπεραξία) και τη συνδέει, πάλι με τον δικό του τρόπο, με τον πολιτικό Μαρξ (κοινωνικά άδικες σχέσεις που «αόρατες», κρυμμένες μέσα στην επίσης «αόρατη» αφηρημένη εργασία κυκλοφορούν στις λεωφόρους του καπιταλιστικού μας κόσμου).
Όμως, αυτή η à la Left Liberal ανάλυση ανακατεύει τα πράγματα σε απίστευτο βαθμό και με όλους τους πιθανούς συνδυασμούς! Σωστά πράγματα σε σωστή θέση, σωστά πράγματα σε λάθος θέση, λάθος πράγματα σε σωστή θέση, λάθος πράγματα σε λάθος θέση -ή, αν προτιμάτε, λάθος θέση σε λάθος πράγματα! (Ο κύκλος μπορεί να επαναλαμβάνεται για πολύ ακόμα αν αρχίσουμε να μιλάμε για εν μέρει σωστά ή λάθος πράγματα και εν μέρει σωστές ή λάθος θέσεις). Μαζί σε όλο αυτό το απίστευτο μπέρδεμα υπάρχουν και αρκετά πράγματα που δεν είναι ούτε λάθος, ούτε σωστά, για τον απλούστατο λόγο ότι «δεν είναι» καν, αλλά φαίνεται να έχουν μπει για «μπούγιο», για τα «γεμίσματα» που λένε κι οι μάστορες της χειρωνακτικής εργασίας. Τελικό αποτέλεσμα: Ένα κουβάρι αξεδιάλυτο, αλλά φανταχτερά αμπαλαρισμένο με το ωραίο εύρημα που υποδηλώνει ο τίτλος, σύμφωνα με το οποίο παραλληλίζεται η «αόρατη» αδικία του καπιταλισμού με τους αόρατους εξωγήινους στο γνωστό φιλμ του Κάρπεντερ.
Όσο όμως κι αν το κουβάρι αυτό είναι αξεδιάλυτο, πρέπει να είναι κανείς τυφλός, μονόφθαλμος ή απλώς επιπόλαιος για να μη διαπιστώσει δύο πράγματα. Ότι ο φίλος Left Liberal, αν και καταπιάνεται με τον Μαρξ, δεν έχει ιδέα από βασικές έννοιες του έργου του και -το δεύτερο- ότι καταφέρνει να τον παρουσιάσει όχι ως αυτό που ήταν, δηλαδή έναν οικονομολόγο, υλιστή φιλόσοφο και επαναστάτη που ήξερε πολύ καλά σε ποιο σημείο βρίσκεται η καρδιά του καπιταλισμού για να τη χτυπήσει, αλλά ως έναν ανόητο αιθεροβάμονα που σαν άλλος Ξέρξης μαστίγωνε όχι τη θάλασσα όπως εκείνος, αλλά τα σύννεφα! Το κωμικοτραγικό δε του πράγματος επιτείνεται από τη στιγμή που ο φίλος Left Liberal αναφέρεται σε διάφορους μαρξιστές με τρόπο που δίνει την εντύπωση ότι, εκτός από τον Μαρξ, παίζει στα δάχτυλα και τις συζητήσεις μεταξύ μαρξιστών οικονομολόγων και διανοητών! Φτάνει δε στο ζενίθ, όταν αποφαίνεται με αξιοζήλευτη αυτοπεποίθηση ότι ο Τζον Χόλογουέι[1], δεν «έχει πάρει πρέφα από αφηρημένη εργασία»(!), καταθέτοντας ως «απόδειξη» ένα σχετικό άρθρο στο οποίο και παραπέμπει με link. Επειδή εμείς διαβάσαμε το άρθρο του Χόλογουέι, κρίνουμε εδώ απαραίτητο να προτρέψουμε έντονα τον φίλο Left Liberal, αν τυχόν τον τρακάρει πουθενά και ο Χόλογουέι του προτείνει να παίξουν πρέφα, να φύγει τρέχοντας, αν δεν θέλει να φύγει μετά από λίγο μόνο με τα εσώρουχά του!
Διάλειμμα για λίγη θεωρία
Για να διευκολύνουμε την κατανόηση των λεπτών σημείων που έχουν οι Μαρξικές έννοιες για τις οποίες θα γίνει λόγος κι όχι από καμία «ναρκισσιστική διάθεση» παραθέτουμε κατ’ αρχήν το σχόλιο που στείλαμε στον φίλο Left Liberal:
Φίλε Left Liberal Synthesis,
Νομίζουμε ότι η προσέγγισή σου χάνει κάπου τον δρόμο της. Εντοπίζουμε την αρχή του αποπροσανατολισμού στο σημείο που γράφεις:
«Αν πεις σε κάποιον κλασικό οικονομολόγο oτι η “αφηρημένη” εργασία δημιουργεί “υπεραξία” και όχι η “συγκεκριμένη” τότε ή θα σε κοιτάξει με συμπόνια ή θα σε ρωτήσει τι ακριβώς είναι η “αφηρημένη”».
Ίσως να σε κοιτάξει με συμπόνια -χρησιμοποιούμε απλώς την έκφρασή σου, δεν υιοθετούμε την υπεροψία του- επειδή, αν και κλασικός οικονομολόγος, πιθανόν να ξέρει ότι, κατά τον Μαρξ, η αφηρημένη εργασία είναι η πηγή της ανταλλακτικής αξίας και η συγκεκριμένη εργασία της αξίας χρήσης του κάθε εμπορεύματος. (Παρεμπιπτόντως, γιατί βάζεις σε εισαγωγικά τις λέξεις;).
Κατά τον Μαρξ, θα συνέχιζε ο κλασικός οικονομολόγος, η διαδικασία της παραγωγής υπεραξίας παίρνει μπρος με την μετατροπή της ανθρώπινης εργασίας σε εμπόρευμα. Αλλά αυτό το πάτημα του κουμπιού για το ξεκίνημα της παραγωγής της γίνεται στα έγκατα του καπιταλισμού και δεν μπορεί να το δει ο εργάτης.
Εκείνο που μπορεί να δει πιο εύκολα ο εργάτης -και να ’σαι καλά Left Liberal που του το μπερδεύεις- είναι ότι η υπεραξία πραγματώνεται, επειδή εργάζεται πέρα από τον κοινωνικά αναγκαίο χρόνο που απαιτείται για την αναπαραγωγή του ως άτομο και το επιπλέον της εργασίας (και της αξίας) το βάζει στο τσεπάκι του ο κεφαλαιοκράτης. Κι άμα το δει αυτό -πάντα ο λόγος ανήκει στον κλασικό οικονομολόγο- θα αναρωτηθεί γιατί να έχει ο κεφαλαιοκράτης αυτή τη δύναμη να ιδιοποιείται τη δική του δουλειά. Και πιθανόν να καταλάβει ότι έχει αυτή τη δύναμη γιατί κατέχει τα μέσα παραγωγής. Και μετά μπορεί να του μπει η επικίνδυνη ιδέα να του τα πάρει και να τα αποδώσει σε όλη την κοινωνία.
Κι εκεί θα μπλέξουμε άσχημα φίλε Left Liberal, θα σου έλεγε ο κλασικός οικονομολόγος και θα σε αποχαιρετούσε ευχόμενος καλό μεσημέρι.
Τα λέμε.
28 Ιανουαρίου 2010 2:51 μ.μ.
ΕΡΓΑΣΙΑ: ΕΝΑΣ ΙΑΝΟΣ
Παρ’ όλο το μπέρδεμα που προαναφέραμε πριν, ο αναγνώστης που θα διαβάσει το κείμενο του Left Liberal καταφέρνει, χάρη στις προσπάθειες του συγγραφέα, να βγάλει ένα τουλάχιστον συμπέρασμα: Η αφηρημένη εργασία είναι εφεύρεση του καπιταλισμού. Αυτό είναι τόσο σωστό, όσο το να πούμε ότι το νερό που εμπορεύεται μια ιδιωτικοποιημένη εταιρία υδροδότησης είναι εφεύρεση του ανθρώπινου επιχειρηματικού δαιμονίου το οποίο μόνο ο καπιταλισμός απελευθερώνει! Δηλαδή είναι ολότελα λάθος!
Κάθε ανθρώπινη εργασία, χειρωνακτική, πνευματική, ή μικτή είναι ένας διπρόσωπος Ιανός, ένα νόμισμα με δύο όψεις, αν θέλετε. Η μία όψη της είναι η συγκεκριμένη, και αφορά στον ιδιαίτερο σκοπό ο οποίος είναι το αντικείμενό της, η κατασκευή ενός ζευγαριού παπουτσιών π.χ. ή η εκπόνηση μιας διδακτορικής διατριβής. Η άλλη όψη της είναι η αφηρημένη και συνεπώς κοινή -είτε πρόκειται για τα παπούτσια είτε για το διδακτορικό- και δεν είναι τίποτα άλλο από την ανθρώπινη ενέργεια που απαιτείται για οποιαδήποτε εργασία.
Τι σημαίνει αυτό; Αυτό σημαίνει ότι όταν ο κυνηγός της νεολιθικής εποχής έγδερνε ένα ζώο για να πάρει τη γούνα του και να προστατευθεί από το κρύο, έκανε εργασία που ήταν ταυτόχρονα και συγκεκριμένη και αφηρημένη. Βλέπουμε λοιπόν ότι ο καπιταλισμός, αν και μπορεί να κατηγορηθεί για πολλά, είναι μεταμοντέρνα παράλογο να καθίσει στο σκαμνί του κατηγορούμενου για την αφηρημένη πλευρά της ανθρώπινης εργασίας -όπως δεν μπορεί να κατηγορηθεί και για την ύπαρξη του νερού επειδή το εμπορεύεται! Και βλέπουμε ακόμα ότι ο σοσιαλισμός, παρά τα όσα πλεονεκτήματά του ως ανώτερο κοινωνικοοικονομικό σύστημα, δεν μπορεί να κοκορεύεται για την κατάργηση της αφηρημένης πλευράς της ανθρώπινης εργασίας. (Εδώ απαντούμε ταυτόχρονα και σε μία από τις ερωτήσεις που μας υπέβαλε ο Αντώνης -aka Radical Desire- κατά τη διάρκεια του σύντομου διαλόγου στο blog του).
Με τη βεβαιότητα ότι έχει γίνει κατανοητό τι εστί συγκεκριμένη εργασία και τι στο διάβολο είναι η αφηρημένη εργασία, προχωράμε παρακάτω.
ΑΞΙΑ: ΑΛΛΟΣ ΕΝΑΣ ΙΑΝΟΣ
Γράφει κάπου ο Left Liberal αναφερόμενος στον Μαρξ: «Ο τύπος απεκάλυψε ότι αυτό που λέμε το παντελόνι “αξίζει” πενήντα ευρώ, είναι ψιλοαπάτη». Χμ…
Είναι απάτη μόνο αν το παντελόνι αξίζει 10 ευρώ και μας το πουλάνε για 50, ή αν είναι κλεμμένο και μας το πουλάνε πολύ πιο κάτω από την αξία του για να το «σκοτώσουν» και να το «ξεπλύνουν». Διαφορετικά, ένα παντελόνι που αξίζει 50 ευρώ, αξίζει 50 ευρώ. (Αυτό μπορούμε να το πούμε και αλλιώς: 50 ευρώ αξίζουν ένα παντελόνι). Δεν υπάρχει καμία «απάτη» -ούτε καν «ψιλο»- σε όλα αυτά, δεν είναι αυτή η απάτη του καπιταλισμού και δικαιούμαστε εδώ να πούμε ότι ένας τέτοιος ισχυρισμός είναι «χοντροάσχετος» με την πραγματικότητα.
Ας φύγουμε από το παράδειγμα του παντελονιού κι ας πάμε σε μία ομπρέλα, αναλύοντας παράλληλα και τις δύο όψεις της Αξίας αυτή τη φορά.
Μιλώντας για μία ομπρέλα μπορούμε να πούμε: «Αξίζει να πάρω ομπρέλα σήμερα. Ο καιρός το πάει για βροχή». Αλλά μπορούμε και να πούμε: «Αυτή η ομπρέλα αξίζει 30 ευρώ και μου φαίνεται λογική τιμή». Τι γίνεται εδώ; Με ποια έννοια χρησιμοποιούμε την ίδια λέξη -αξίζει- στην πρώτη περίπτωση και με ποια στη δεύτερη; (Ας κρατήσουμε τα περί τιμής για αργότερα).
Στην πρώτη περίπτωση εννοούμε την αξία που έχει η ομπρέλα επειδή σε προστατεύει από τη βροχή όταν τη χρησιμοποιείς. Στη δεύτερη την αξία που έχει όταν πρέπει να την αποκτήσεις και επομένως να την ανταλλάξεις με κάτι άλλο, εν προκειμένω 30 ευρώ.
Σύμφωνα με τη Μαρξική ορολογία, στην πρώτη περίπτωση μιλάμε για την αξία χρήσης της ομπρέλας και στη δεύτερη για την ανταλλακτική αξία της. Αν τώρα αντικαταστήσουμε την ομπρέλα με ένα άροτρο του ανθρώπου της Νεολιθικής εποχής και τα 30 ευρώ με ένα ζευγάρι κατσίκες, μπορούμε εύκολα να αντιληφθούμε ότι αυτή η διπροσωπία της Αξίας υπάρχει σε οποιοδήποτε προϊόν ανθρώπινης εργασίας ανεξαρτήτως εποχών, δεν είναι δηλαδή φαινόμενο που συνδέεται αποκλειστικά με την καπιταλιστική οργάνωση των κοινωνιών.
Γράψαμε δυό-τρεις αράδες προηγουμένως τη λέξη «Αξία» με κεφαλαίο άλφα. Αυτό έχει μια σημασία και είναι απαραίτητο να την εξηγήσουμε εδώ πριν προχωρήσουμε. Το κεφαλαίο α υποδηλώνει τη γενικότερη, πιο αφηρημένη έννοια της λέξης και επομένως, στην περίπτωση αυτή, συμπεριλαμβάνουμε και τα δύο πρόσωπά της.
ΕΡΓΑΣΙΑΚΗ ΘΕΩΡΙΑ ΤΗΣ ΑΞΙΑΣ
Η πλήρης διαλεύκανση του τι συμβαίνει στον καπιταλισμό με την αξία χρήσης και την ανταλλακτική αξία συνδέεται μοιραία με την «Εργασιακή θεωρία της Αξίας». Τι λέει αυτή; Λέει το εξής πολύ απλό: Μόνο η ανθρώπινη εργασία δημιουργεί (παράγει) Αξία. Πολλοί νομίζουν ότι κι αυτό είναι ανακάλυψη του Μαρξ. Κάτι τέτοιο είναι απολύτως λανθασμένο. Ο Ρικάρντο[2] και ο Άνταμ Σμιθ[3] είχαν φτάσει στο ίδιο συμπέρασμα. Είχαν σπάσει όμως το κεφάλι τους και τα μούτρα τους στην προσπάθειά τους να εξηγήσουν πειστικά γιατί οι ποσότητες χρόνου εργασίας που είναι ενσωματωμένες στα διάφορα προϊόντα μπορούν να αποτυπώνονται με κοινό τρόπο στις τιμές τους ώστε να λειτουργεί το γενικευμένο ανταλλακτικό σύστημα του καπιταλισμού. Έτσι, το παρέκαμψαν.
Εδώ παρενέβη ο Μαρξ ο οποίος έδειξε το πραγματικό πρόβλημα: Με τόσα διαφορετικά είδη εργασιών, πώς είναι δυνατόν να μιλάει κανείς για έναν κοινό παρονομαστή της εργασίας ως μέσο καθορισμού του λόγου ανταλλαγής (τιμές) μεταξύ των προϊόντων; Τι σχέση έχει η δουλειά ενός υφαντουργού με τη δουλειά ενός ωρολογοποιού και τι σχέση έχουν οι δουλειές και των δύο με τη δουλειά ενός λογιστή; Καμία. Κι όμως πρέπει να υπάρχει κάτι κοινό.
Έδειξε το πρόβλημα και απέδειξε τη λύση: Το κοινό στοιχείο δεν είναι άλλο από το δεύτερο πρόσωπο της ανθρώπινης εργασίας, η αφηρημένη εργασία. Εκεί, σ’ αυτήν την εγγενή ιδιότητα της εργασίας πάτησε ο καπιταλισμός για τη γενίκευση της εμπορευματικής ανταλλαγής. Το σκαλοπάτι υπήρχε, δεν το δημιούργησε ο καπιταλισμός. Ο καπιταλισμός το αξιοποίησε.
Συνοψίζουμε: Ό,τι έφτιαχναν οι άνθρωποι από την απαρχή του κόσμου ήταν προϊόν συγκεκριμένης και αφηρημένης εργασίας. Κατ’ αναλογία: Ό,τι έφτιαχναν είχε πάντα μία αξία χρήσης και μία ανταλλακτική αξία. Η πρώτη φανερωνόταν κάθε φορά που χρησιμοποιούσαν ό,τι έφτιαχναν. Η δεύτερη, μόνο όταν τα αντάλλαζαν. Σε μία κατάσταση γενικευμένης εμπορευματικής ανταλλαγής όπως είναι ο καπιταλισμός, καθίσταται φανερό ότι η αφηρημένη εργασία, χάρη στην ιδιότητά της να προικίζει τα προϊόντα με ανταλλακτική αξία, είναι ο πρωταγωνιστής του δράματος. Η απόσταση όμως του λογικού άλματος που απαιτείται για να αναγορεύσεις εξ αυτού του λόγου την αφηρημένη εργασία στη θέση του κατ’ εξοχήν εχθρού των εργαζομένων που «ζει ανάμεσά τους», είναι ίδια με την απόσταση που χωρίζει ένα δάχτυλο το οποίο δείχνει τη Σελήνη από την ίδια τη Σελήνη! Και να γιατί είπαμε προηγουμένως ότι ο Left Liberal βάζει τον Μαρξ να μαστιγώνει τα σύννεφα!
Δυό λόγια για την Τιμή πριν πάμε στο επόμενο υποκεφάλαιο: Η Τιμή δεν είναι τίποτα άλλο από την έκφραση της Αξίας ενός προϊόντος σε κάποιο ισοδύναμο προϊόν αλλά διαφορετικό. Σήμερα το γενικό ισοδύναμο προϊόν είναι το χρήμα. (Κάποτε ήταν τα ζώα ή τα πολύτιμα μέταλλα). Η μετατροπή της Αξίας σε Τιμή είναι φυσικά ένα άκρως περίπλοκο ζήτημα και δεν γίνεται να επεκταθούμε περισσότερο, για τον απλούστατο λόγο ότι οι αναγνώστες θα μας βρίσουν περισσότερο! Να πούμε όμως με την ευκαιρία, για να τα λέμε όλα, ότι είναι αλήθεια πως ο Μαρξ τα βρήκε λίγο μπαστούνια στην προσπάθειά του να αποτυπώσει με μαθηματικές εξισώσεις την μετατροπή της Αξίας σε Τιμή. Από αυτή την άποψη μια σχετική αναφορά που κάνει ο Left Liberal στο κείμενό του είναι κατά βάση σωστή, αν και όχι απόλυτα σαφής.
ΥΠΕΡΑΞΙΑ
Αυτή που δεν είναι καθόλου σωστή είναι η σύνδεση της αφηρημένης εργασίας με την Υπεραξία. Στην πραγματικότητα, για να τα λέμε όλα, η σύνδεση αυτή αποδεικνύει μια απίστευτη σύγχυση για το τι εστί Υπεραξία. Τι εστί Υπεραξία;
Η Υπεραξία στην ουσία είναι ένα πλεόνασμα. Ένα πλεόνασμα που δημιουργείται -όπως και κάθε Αξία όπως είδαμε- από την εργασία του μισθωτού και το καρπούται το αφεντικό του μισθωτού. Πώς γίνεται αυτό; Απλούστατα, με το να πληρώνεται ο μισθωτός μόνο για ένα μέρος από την ποσότητα της εργασίας του, ενώ το υπόλοιπο, το απλήρωτο, η Υπεραξία δηλαδή, πηγαίνει υπέρ του κεφαλαιοκράτη εργοδότη.
Το τμήμα για το οποίο πληρώνεται ο μισθωτός αντιστοιχεί γενικά στα χρήματα που απαιτούνται για την αναπαραγωγή του ως άτομο (αν πεθάνει ή είναι άρρωστος και αδύναμος από την «καλοπέραση», ή αμόρφωτος σε σημείο πνευματικής καθυστέρησης πώς θα εργαστεί αποτελεσματικά για να παράξει Αξίες -δηλαδή εμπορεύματα- και Υπεραξία για το αφεντικό;). Αυτό σύμφωνα με την Μαρξική ορολογία διατυπώνεται ως εξής: Ο μισθωτός πληρώνεται το ποσό που αντιστοιχεί στον κοινωνικά αναγκαίο χρόνο εργασίας του για την αναπαραγωγή του ως άτομο. Κι εδώ πρέπει να εξηγήσουμε λίγο περισσότερο την έννοια του κοινωνικά αναγκαίου χρόνου εργασίας για τους αναγνώστες που δεν είναι εξοικειωμένοι και ταυτόχρονα να απαντήσουμε και σε δύο σχετικές ερωτήσεις του Αντώνη (Radical Desire).
Ο κοινωνικά αναγκαίος χρόνο εργασίας είναι αυτός που αντιστοιχεί σε πληρωμή αρκετή για να καλύψει τις βιολογικές ανάγκες του μισθωτού (δικές του αλλά και των προστατευόμενων μελών της οικογένειάς του) όπως αυτές ορίζονται από το γενικό μέσο βιοτικό επίπεδο καθώς και τις κοινωνικές και πνευματικές ανάγκες σύμφωνα με την πολιτιστική κατάσταση σε κάθε δεδομένη εποχή. Δεν είναι δύσκολο να αντιληφθεί ο αναγνώστης ότι: α) δεν υπάρχει κάποιος αυστηρά καθορισμένος κοινωνικά αναγκαίος χρόνος εργασίας παρά σε γενικές γραμμές -χωρίς όμως να είναι και μια αφηρημένη συνάρτηση και β) ότι ο καθορισμός του αποτελεί αντικείμενο συνεχούς διαμάχης μεταξύ εργαζομένων και εργοδοτών (μία πλευρά της Ταξικής πάλης, όπως σωστά αναφέρει και ο Left Liberal σε κάποιο σχόλιό του) αφού οι εργοδότες έχουν κάθε λόγο να βγάζουν λιγότερες τις ανάγκες των υπαλλήλων τους και οι δεύτεροι, αντιθέτως, να τις «φουσκώνουν».
Περιττό να πούμε -αν και όχι τόσο περιττό για τον φίλο Left Liberal- ότι στη διαμάχη αυτή για τη διεύρυνση του κοινωνικά αναγκαίου χρόνου εργασίας, του χρόνου για τον οποίο πρέπει να πληρωθούν οι εργαζόμενοι μ’ άλλα λόγια, το πάνω χέρι το έχουν οι εργοδότες. Για τον απλούστατο λόγο ότι κατέχουν τα μέσα παραγωγής. Και σύμφωνα με τον Μαρξ, όπως είναι γνωστό κι όπως θέλει να ξεχνάει ο Left Liberal, όποιος κατέχει τα μέσα παραγωγής κατέχει την εξουσία.
Επίλογος
Ασχοληθήκαμε κυρίως με οικονομικές έννοιες, γιατί με αυτές κυρίως ασχολήθηκε και το δημοσίευμα που αποτέλεσε την αφορμή για το σημερινό σημείωμα. Όμως, γύρω-γύρω, ο Left Liberal, ενθυμούμενος ίσως το δεύτερο συνθετικό του, επεκτάθηκε και σε άλλα ζητήματα. Ενδεικτικά (γιατί πρέπει να κλείνουμε σιγά-σιγά):
Γράφει σε κάποιο σημείο: «Το βασικό όμως είναι ότι ο Μαρξ επινοεί, δημιουργεί έννοιες (κατηγορίες τις λένε οι φιλόσοφοι), δεν αναλύει τον κόσμο με τις έννοιες που βρίσκει». Αυτό είναι -βασικά- απολύτως …αβάσιμο.
Ο Μαρξ ήταν υλιστής. Δεν επινόησε τίποτα. Όπως ακριβώς ο Κωχ δεν επινόησε τη φυματίωση, έτσι ακριβώς και ο Μαρξ δεν επινόησε την αφηρημένη εργασία. Ο Μαρξ ανακάλυψε τους νόμους της λειτουργίας της καπιταλιστικής οικονομίας και τους ονομάτισε. Τίποτα λιγότερα και τίποτα περισσότερο. Το να τον παρουσιάζει κάποιος περίπου ως ιδεαλιστή είναι -επιεικώς- αφελές.
Και κάπου αλλού γράφει: «Σήμερα όμως αποτελεί την πιο εναλλακτική ριζοσπαστική ματιά στα τεκταινόμενα της οικονομίας, αλλά είναι περίπου σαν την ψυχανάλυση. Αν έχεις κανένα βαρύ ψυχικό νόσημα συνίσταται να παίρνεις τα χάπια σου γιατί, ενώ η ψυχανάλυση μπορεί να ερμηνεύσει το πρόβλημα σου, μπορεί να στο λύσει στο σχετικά απώτερο μέλλον, και υπό πολλές προϋποθέσεις». Λέει μ’ άλλα -λιγότερα- λόγια: Οι ιδέες του Μαρξ είναι πολύ καλές. Αλλά όχι για τώρα. Για …κάποτε!
Και τι άλλο θα περιμένατε δηλαδή να πει ένας Left που είναι και λίγο Liberal και ένας Liberal που είναι και λίγο Left;
INFO: Η αρχική δημοσίευση εδώ. Η αναδημοσίευση (και περισσότερα σχόλια) εδώ.
[1] John Holloway. Κοινωνιολόγος και πολιτικός φιλόσοφος της (ευρύτερης) Μαρξιστικής σχολής. Το βιβλίο του «Να αλλάξουμε τον κόσμο χωρίς να πάρουμε την εξουσία» (2002), στο οποίο εμπνέεται και από τις ιδέες του Γκράμσι, προκάλεσε μεγάλες συζητήσεις στους κόλπους της Αριστεράς διεθνώς, αλλά και στην Ελλάδα. Η κεντρική του ιδέα που ορίζεται εύστοχα στον τίτλο του βιβλίου δεν μας βρίσκει σύμφωνους, παρά τις επιρροές από τη Γκραμσιανή σκέψη την οποία θεωρούμε ύψιστης αξίας.
[2] David Ricardo (1772 - 1823). Άγγλος οικονομολόγος αλλά και πολιτικός και επιτυχημένος επιχειρηματίας. Θεωρείται ένας από τους στυλοβάτες της Κλασικής Πολιτικής Οικονομίας και το συγγραφικό του έργο του άσκησε μεγάλη θεωρητική επιρροή. Στην εργασιακή θεωρία της Αξίας που διατύπωσε δέχεται ότι μόνο η ανθρώπινη εργασία δημιουργεί Αξία. Αυτό αποτέλεσε την αιτία να χαρακτηριστεί ο Μαρξ ως Νέο-Ρικαρντιανός. Για τον Μαρξ όμως η θεωρία του Ρικάρντο δεν ήταν τίποτα περισσότερο από ένα σημείο εκκίνησης.
[3] Adam Smith (1723 - 1790). Σκωτσέζος οικονομολόγος (και ηθικός φιλόσοφος) που θεωρείται ο πατριάρχης της νεωτερικής οικονομικής κλασικής (καπιταλιστικής) θεωρίας. Το βιβλίο του «Ο πλούτος των Εθνών» εξακολουθεί να αποτελεί το εμβληματικό ορόσημο του οικονομικού φιλελευθερισμού.
Η εικόνα από το flickr.com
Πρόσφατα, σε ένα δημοσίευμα στο blog Left Liberal Synthesis και -εμμέσως- στην αναδημοσίευσή του στο συμπορευόμενο με εμάς Radical Desire, επιχειρήθηκε η παρουσίαση κάποιων βασικών Μαρξικών εννοιών. Η επιχείρηση αυτή στέφθηκε από πλήρη επιτυχία και ήταν μια σημαντική συμβολή στις προσπάθειες συσκότισης και διαστρέβλωσης του Μαρξ που επί δεκαετίες καταβάλλονται από τον παγκόσμιο πολιτιστικό όμιλο «Φίλοι και φίλοι των φίλων του Μαρξ» με σκοπό να τον μεταμορφώσουν σε καρικατούρα. Παρ’ όλα αυτά, οι βάσεις της επιτυχίας της συγκεκριμένης προσπάθειας πρέπει να αναζητηθούν πολύ περισσότερο σε παρανοήσεις, στην άγνοια ή στην ημιάγνοια, παρά σε κακή πρόθεση η οποία άλλωστε, εξ ορισμού, δεν υφίσταται στην περίπτωση της αναδημοσίευσης. Ακόμα όμως και στον συγγραφέα του κειμένου, εμείς τουλάχιστον δεν μπορούμε να διακρίνουμε σκοπιμότητα, δεδομένου ότι, όπως είναι φανερό από το όνομα που έχει δώσει στο blog του (Left Liberal Synthesis), διακατέχεται από εκείνον τον μεταμοντέρνο τρόπο σκέψης, σύμφωνα με τον οποίο «όλα πάνε με όλα». Συνεπώς και ο Μαρξ μπορεί να «παντρευτεί» με τον Χάγιεκ. (Ομοφοβικοί δεν είμαστε, ούτε κουτσομπόληδες, αλλά όσο να ’ναι, μια φυσιολογική ανθρώπινη περιέργεια για το ποιος είναι ο «ενεργητικός» και ποιός ο «παθητικός» σε μια τέτοια σχέση την έχουμε…).
Επειδή όμως -επανερχόμαστε- ο δρόμος προς την κόλαση είναι στρωμένος με καλές προθέσεις, κρίνουμε απαραίτητο να προβούμε σε μια στοιχειώδη αποκατάσταση των διαστρεβλώσεων που υπέστη ο φουκαράς Κάρολος στο εν λόγω δημοσίευμα και αναδημοσίευμα. Βέβαια, αν σκεφτεί κανείς όλες τις απόπειρες που γίνονται για να ευνουχίσουν τον Μαρξ κι από φλογερό επαναστάτη να τον παρουσιάσουν, στην καλύτερη περίπτωση, «διορατικό πνεύμα» χρήσιμο για την καλύτερη λειτουργία του καπιταλισμού(!), κάνοντάς τον εξώφυλλο στο «BusinessWeek» και αποδίδοντάς του χωρίς τσιγγουνιές τα εύσημα από τις στήλες του κραταιού «Economist», τι μπορούμε να κάνουμε αποκαθιστώντας τα πράγματα σε ένα μόνο δημοσίευμα της μπλογκόσφαιρας; Είναι κάτι τέτοιο ουσιαστική αντίσταση σε όλη αυτή την πλημμυρίδα των «μαρξιστών» που, πολύ ευφυέστερα σκεπτόμενοι από κάτι δικούς μας «φωστήρες», κάνουν ό,τι μπορούν για να μετατρέψουν τον Μαρξ σε εξημερωμένο, άκακο, ξεδοντιασμένο θηρίο, κατάλληλο μόνο να τους διασκεδάζει (ψυχαγωγώντας τους ταυτόχρονα) στα τσίρκα τους, είτε αυτά είναι έντυπα και όμιλοι «προοδευτικού προβληματισμού», είτε είναι Πανεπιστήμια, είτε διάφορα Fora του κερατά;
Από τον καθένα ανάλογα με τις δυνατότητές του!
Με την έννοια αυτή, ναι, είναι. Για την ώρα, αυτό μπορούμε να κάνουμε, να ασχοληθούμε με όσα γράφτηκαν σε ένα blog. Συμπαθάτε μας αν σας φαίνεται λίγο, έχετε δίκιο, λίγο είναι, αλλά αυτό μπορούμε προς το παρόν, μέχρι εκεί «μας παίρνει» να απλώσουμε τα πόδια μας χωρίς να βγουν από το πάπλωμα. Για να μη μειώνουμε όμως και τον εαυτό μας πέραν του δέοντος, να διευκρινίσουμε ότι μιλώντας για τα γραφόμενα σε ένα ιστολόγιο, απευθυνόμαστε ταυτόχρονα και σε πολλούς άλλους που έχουν βαλθεί να «εξανθρωπίσουν» και να «εκπολιτίσουν» τον Μαρξ από πόστα μεγαλύτερης εμβέλειας. Μ’ άλλα λόγια, ξεκινάμε από μία αφορμή, δεν μένουμε σ’ αυτήν.(Προτρέπουμε τους αναγνώστες να μην ξεκινήσουν κι εκείνοι από την αφορμή. Μ’ άλλα λόγια να μην ανατρέξουν στο δημοσίευμα πριν την ανάγνωση της δικής μας ανάλυσης. Ας αρκεστούν προς το παρόν στα όσα θα μεταφέρουμε εμείς κι ας αφήσουν την επαλήθευση για το τέλος όπου υπάρχουν τα σχετικά links).
Στο κείμενό του ο φίλος Left Liberal, που το επιγράφει «Ζει ανάμεσά μας: H “αφηρημένη εργασία”», προσπαθεί να…
Αλήθεια τι προσπαθεί να κάνει; Για να τα λέμε όλα, δεν καταλάβαμε και πολλά πράγματα για τη στόχευση του κειμένου και δεν νομίζουμε ότι αυτό είναι εύκολο. Τούτο δεν σημαίνει όμως ότι είναι και δύσκολο να γίνει αντιληπτό από όποιον σκαμπάζει πέντε πράγματα περί Μαρξ, ποιο είναι το τελικό αποτέλεσμα των (όποιας πρόθεσης) προσπαθειών του συγγραφέα. Συνοπτικά αλλά με ακρίβεια:
Ο φίλος Left Liberal αναλύει με τον δικό του τρόπο μία πλευρά του οικονομολόγου Μαρξ (αφηρημένη εργασία, χρήμα, αξία, υπεραξία) και τη συνδέει, πάλι με τον δικό του τρόπο, με τον πολιτικό Μαρξ (κοινωνικά άδικες σχέσεις που «αόρατες», κρυμμένες μέσα στην επίσης «αόρατη» αφηρημένη εργασία κυκλοφορούν στις λεωφόρους του καπιταλιστικού μας κόσμου).
Όμως, αυτή η à la Left Liberal ανάλυση ανακατεύει τα πράγματα σε απίστευτο βαθμό και με όλους τους πιθανούς συνδυασμούς! Σωστά πράγματα σε σωστή θέση, σωστά πράγματα σε λάθος θέση, λάθος πράγματα σε σωστή θέση, λάθος πράγματα σε λάθος θέση -ή, αν προτιμάτε, λάθος θέση σε λάθος πράγματα! (Ο κύκλος μπορεί να επαναλαμβάνεται για πολύ ακόμα αν αρχίσουμε να μιλάμε για εν μέρει σωστά ή λάθος πράγματα και εν μέρει σωστές ή λάθος θέσεις). Μαζί σε όλο αυτό το απίστευτο μπέρδεμα υπάρχουν και αρκετά πράγματα που δεν είναι ούτε λάθος, ούτε σωστά, για τον απλούστατο λόγο ότι «δεν είναι» καν, αλλά φαίνεται να έχουν μπει για «μπούγιο», για τα «γεμίσματα» που λένε κι οι μάστορες της χειρωνακτικής εργασίας. Τελικό αποτέλεσμα: Ένα κουβάρι αξεδιάλυτο, αλλά φανταχτερά αμπαλαρισμένο με το ωραίο εύρημα που υποδηλώνει ο τίτλος, σύμφωνα με το οποίο παραλληλίζεται η «αόρατη» αδικία του καπιταλισμού με τους αόρατους εξωγήινους στο γνωστό φιλμ του Κάρπεντερ.
Όσο όμως κι αν το κουβάρι αυτό είναι αξεδιάλυτο, πρέπει να είναι κανείς τυφλός, μονόφθαλμος ή απλώς επιπόλαιος για να μη διαπιστώσει δύο πράγματα. Ότι ο φίλος Left Liberal, αν και καταπιάνεται με τον Μαρξ, δεν έχει ιδέα από βασικές έννοιες του έργου του και -το δεύτερο- ότι καταφέρνει να τον παρουσιάσει όχι ως αυτό που ήταν, δηλαδή έναν οικονομολόγο, υλιστή φιλόσοφο και επαναστάτη που ήξερε πολύ καλά σε ποιο σημείο βρίσκεται η καρδιά του καπιταλισμού για να τη χτυπήσει, αλλά ως έναν ανόητο αιθεροβάμονα που σαν άλλος Ξέρξης μαστίγωνε όχι τη θάλασσα όπως εκείνος, αλλά τα σύννεφα! Το κωμικοτραγικό δε του πράγματος επιτείνεται από τη στιγμή που ο φίλος Left Liberal αναφέρεται σε διάφορους μαρξιστές με τρόπο που δίνει την εντύπωση ότι, εκτός από τον Μαρξ, παίζει στα δάχτυλα και τις συζητήσεις μεταξύ μαρξιστών οικονομολόγων και διανοητών! Φτάνει δε στο ζενίθ, όταν αποφαίνεται με αξιοζήλευτη αυτοπεποίθηση ότι ο Τζον Χόλογουέι[1], δεν «έχει πάρει πρέφα από αφηρημένη εργασία»(!), καταθέτοντας ως «απόδειξη» ένα σχετικό άρθρο στο οποίο και παραπέμπει με link. Επειδή εμείς διαβάσαμε το άρθρο του Χόλογουέι, κρίνουμε εδώ απαραίτητο να προτρέψουμε έντονα τον φίλο Left Liberal, αν τυχόν τον τρακάρει πουθενά και ο Χόλογουέι του προτείνει να παίξουν πρέφα, να φύγει τρέχοντας, αν δεν θέλει να φύγει μετά από λίγο μόνο με τα εσώρουχά του!
Διάλειμμα για λίγη θεωρία
Για να διευκολύνουμε την κατανόηση των λεπτών σημείων που έχουν οι Μαρξικές έννοιες για τις οποίες θα γίνει λόγος κι όχι από καμία «ναρκισσιστική διάθεση» παραθέτουμε κατ’ αρχήν το σχόλιο που στείλαμε στον φίλο Left Liberal:
Φίλε Left Liberal Synthesis,
Νομίζουμε ότι η προσέγγισή σου χάνει κάπου τον δρόμο της. Εντοπίζουμε την αρχή του αποπροσανατολισμού στο σημείο που γράφεις:
«Αν πεις σε κάποιον κλασικό οικονομολόγο oτι η “αφηρημένη” εργασία δημιουργεί “υπεραξία” και όχι η “συγκεκριμένη” τότε ή θα σε κοιτάξει με συμπόνια ή θα σε ρωτήσει τι ακριβώς είναι η “αφηρημένη”».
Ίσως να σε κοιτάξει με συμπόνια -χρησιμοποιούμε απλώς την έκφρασή σου, δεν υιοθετούμε την υπεροψία του- επειδή, αν και κλασικός οικονομολόγος, πιθανόν να ξέρει ότι, κατά τον Μαρξ, η αφηρημένη εργασία είναι η πηγή της ανταλλακτικής αξίας και η συγκεκριμένη εργασία της αξίας χρήσης του κάθε εμπορεύματος. (Παρεμπιπτόντως, γιατί βάζεις σε εισαγωγικά τις λέξεις;).
Κατά τον Μαρξ, θα συνέχιζε ο κλασικός οικονομολόγος, η διαδικασία της παραγωγής υπεραξίας παίρνει μπρος με την μετατροπή της ανθρώπινης εργασίας σε εμπόρευμα. Αλλά αυτό το πάτημα του κουμπιού για το ξεκίνημα της παραγωγής της γίνεται στα έγκατα του καπιταλισμού και δεν μπορεί να το δει ο εργάτης.
Εκείνο που μπορεί να δει πιο εύκολα ο εργάτης -και να ’σαι καλά Left Liberal που του το μπερδεύεις- είναι ότι η υπεραξία πραγματώνεται, επειδή εργάζεται πέρα από τον κοινωνικά αναγκαίο χρόνο που απαιτείται για την αναπαραγωγή του ως άτομο και το επιπλέον της εργασίας (και της αξίας) το βάζει στο τσεπάκι του ο κεφαλαιοκράτης. Κι άμα το δει αυτό -πάντα ο λόγος ανήκει στον κλασικό οικονομολόγο- θα αναρωτηθεί γιατί να έχει ο κεφαλαιοκράτης αυτή τη δύναμη να ιδιοποιείται τη δική του δουλειά. Και πιθανόν να καταλάβει ότι έχει αυτή τη δύναμη γιατί κατέχει τα μέσα παραγωγής. Και μετά μπορεί να του μπει η επικίνδυνη ιδέα να του τα πάρει και να τα αποδώσει σε όλη την κοινωνία.
Κι εκεί θα μπλέξουμε άσχημα φίλε Left Liberal, θα σου έλεγε ο κλασικός οικονομολόγος και θα σε αποχαιρετούσε ευχόμενος καλό μεσημέρι.
Τα λέμε.
28 Ιανουαρίου 2010 2:51 μ.μ.
ΕΡΓΑΣΙΑ: ΕΝΑΣ ΙΑΝΟΣ
Παρ’ όλο το μπέρδεμα που προαναφέραμε πριν, ο αναγνώστης που θα διαβάσει το κείμενο του Left Liberal καταφέρνει, χάρη στις προσπάθειες του συγγραφέα, να βγάλει ένα τουλάχιστον συμπέρασμα: Η αφηρημένη εργασία είναι εφεύρεση του καπιταλισμού. Αυτό είναι τόσο σωστό, όσο το να πούμε ότι το νερό που εμπορεύεται μια ιδιωτικοποιημένη εταιρία υδροδότησης είναι εφεύρεση του ανθρώπινου επιχειρηματικού δαιμονίου το οποίο μόνο ο καπιταλισμός απελευθερώνει! Δηλαδή είναι ολότελα λάθος!
Κάθε ανθρώπινη εργασία, χειρωνακτική, πνευματική, ή μικτή είναι ένας διπρόσωπος Ιανός, ένα νόμισμα με δύο όψεις, αν θέλετε. Η μία όψη της είναι η συγκεκριμένη, και αφορά στον ιδιαίτερο σκοπό ο οποίος είναι το αντικείμενό της, η κατασκευή ενός ζευγαριού παπουτσιών π.χ. ή η εκπόνηση μιας διδακτορικής διατριβής. Η άλλη όψη της είναι η αφηρημένη και συνεπώς κοινή -είτε πρόκειται για τα παπούτσια είτε για το διδακτορικό- και δεν είναι τίποτα άλλο από την ανθρώπινη ενέργεια που απαιτείται για οποιαδήποτε εργασία.
Τι σημαίνει αυτό; Αυτό σημαίνει ότι όταν ο κυνηγός της νεολιθικής εποχής έγδερνε ένα ζώο για να πάρει τη γούνα του και να προστατευθεί από το κρύο, έκανε εργασία που ήταν ταυτόχρονα και συγκεκριμένη και αφηρημένη. Βλέπουμε λοιπόν ότι ο καπιταλισμός, αν και μπορεί να κατηγορηθεί για πολλά, είναι μεταμοντέρνα παράλογο να καθίσει στο σκαμνί του κατηγορούμενου για την αφηρημένη πλευρά της ανθρώπινης εργασίας -όπως δεν μπορεί να κατηγορηθεί και για την ύπαρξη του νερού επειδή το εμπορεύεται! Και βλέπουμε ακόμα ότι ο σοσιαλισμός, παρά τα όσα πλεονεκτήματά του ως ανώτερο κοινωνικοοικονομικό σύστημα, δεν μπορεί να κοκορεύεται για την κατάργηση της αφηρημένης πλευράς της ανθρώπινης εργασίας. (Εδώ απαντούμε ταυτόχρονα και σε μία από τις ερωτήσεις που μας υπέβαλε ο Αντώνης -aka Radical Desire- κατά τη διάρκεια του σύντομου διαλόγου στο blog του).
Με τη βεβαιότητα ότι έχει γίνει κατανοητό τι εστί συγκεκριμένη εργασία και τι στο διάβολο είναι η αφηρημένη εργασία, προχωράμε παρακάτω.
ΑΞΙΑ: ΑΛΛΟΣ ΕΝΑΣ ΙΑΝΟΣ
Γράφει κάπου ο Left Liberal αναφερόμενος στον Μαρξ: «Ο τύπος απεκάλυψε ότι αυτό που λέμε το παντελόνι “αξίζει” πενήντα ευρώ, είναι ψιλοαπάτη». Χμ…
Είναι απάτη μόνο αν το παντελόνι αξίζει 10 ευρώ και μας το πουλάνε για 50, ή αν είναι κλεμμένο και μας το πουλάνε πολύ πιο κάτω από την αξία του για να το «σκοτώσουν» και να το «ξεπλύνουν». Διαφορετικά, ένα παντελόνι που αξίζει 50 ευρώ, αξίζει 50 ευρώ. (Αυτό μπορούμε να το πούμε και αλλιώς: 50 ευρώ αξίζουν ένα παντελόνι). Δεν υπάρχει καμία «απάτη» -ούτε καν «ψιλο»- σε όλα αυτά, δεν είναι αυτή η απάτη του καπιταλισμού και δικαιούμαστε εδώ να πούμε ότι ένας τέτοιος ισχυρισμός είναι «χοντροάσχετος» με την πραγματικότητα.
Ας φύγουμε από το παράδειγμα του παντελονιού κι ας πάμε σε μία ομπρέλα, αναλύοντας παράλληλα και τις δύο όψεις της Αξίας αυτή τη φορά.
Μιλώντας για μία ομπρέλα μπορούμε να πούμε: «Αξίζει να πάρω ομπρέλα σήμερα. Ο καιρός το πάει για βροχή». Αλλά μπορούμε και να πούμε: «Αυτή η ομπρέλα αξίζει 30 ευρώ και μου φαίνεται λογική τιμή». Τι γίνεται εδώ; Με ποια έννοια χρησιμοποιούμε την ίδια λέξη -αξίζει- στην πρώτη περίπτωση και με ποια στη δεύτερη; (Ας κρατήσουμε τα περί τιμής για αργότερα).
Στην πρώτη περίπτωση εννοούμε την αξία που έχει η ομπρέλα επειδή σε προστατεύει από τη βροχή όταν τη χρησιμοποιείς. Στη δεύτερη την αξία που έχει όταν πρέπει να την αποκτήσεις και επομένως να την ανταλλάξεις με κάτι άλλο, εν προκειμένω 30 ευρώ.
Σύμφωνα με τη Μαρξική ορολογία, στην πρώτη περίπτωση μιλάμε για την αξία χρήσης της ομπρέλας και στη δεύτερη για την ανταλλακτική αξία της. Αν τώρα αντικαταστήσουμε την ομπρέλα με ένα άροτρο του ανθρώπου της Νεολιθικής εποχής και τα 30 ευρώ με ένα ζευγάρι κατσίκες, μπορούμε εύκολα να αντιληφθούμε ότι αυτή η διπροσωπία της Αξίας υπάρχει σε οποιοδήποτε προϊόν ανθρώπινης εργασίας ανεξαρτήτως εποχών, δεν είναι δηλαδή φαινόμενο που συνδέεται αποκλειστικά με την καπιταλιστική οργάνωση των κοινωνιών.
Γράψαμε δυό-τρεις αράδες προηγουμένως τη λέξη «Αξία» με κεφαλαίο άλφα. Αυτό έχει μια σημασία και είναι απαραίτητο να την εξηγήσουμε εδώ πριν προχωρήσουμε. Το κεφαλαίο α υποδηλώνει τη γενικότερη, πιο αφηρημένη έννοια της λέξης και επομένως, στην περίπτωση αυτή, συμπεριλαμβάνουμε και τα δύο πρόσωπά της.
ΕΡΓΑΣΙΑΚΗ ΘΕΩΡΙΑ ΤΗΣ ΑΞΙΑΣ
Η πλήρης διαλεύκανση του τι συμβαίνει στον καπιταλισμό με την αξία χρήσης και την ανταλλακτική αξία συνδέεται μοιραία με την «Εργασιακή θεωρία της Αξίας». Τι λέει αυτή; Λέει το εξής πολύ απλό: Μόνο η ανθρώπινη εργασία δημιουργεί (παράγει) Αξία. Πολλοί νομίζουν ότι κι αυτό είναι ανακάλυψη του Μαρξ. Κάτι τέτοιο είναι απολύτως λανθασμένο. Ο Ρικάρντο[2] και ο Άνταμ Σμιθ[3] είχαν φτάσει στο ίδιο συμπέρασμα. Είχαν σπάσει όμως το κεφάλι τους και τα μούτρα τους στην προσπάθειά τους να εξηγήσουν πειστικά γιατί οι ποσότητες χρόνου εργασίας που είναι ενσωματωμένες στα διάφορα προϊόντα μπορούν να αποτυπώνονται με κοινό τρόπο στις τιμές τους ώστε να λειτουργεί το γενικευμένο ανταλλακτικό σύστημα του καπιταλισμού. Έτσι, το παρέκαμψαν.
Εδώ παρενέβη ο Μαρξ ο οποίος έδειξε το πραγματικό πρόβλημα: Με τόσα διαφορετικά είδη εργασιών, πώς είναι δυνατόν να μιλάει κανείς για έναν κοινό παρονομαστή της εργασίας ως μέσο καθορισμού του λόγου ανταλλαγής (τιμές) μεταξύ των προϊόντων; Τι σχέση έχει η δουλειά ενός υφαντουργού με τη δουλειά ενός ωρολογοποιού και τι σχέση έχουν οι δουλειές και των δύο με τη δουλειά ενός λογιστή; Καμία. Κι όμως πρέπει να υπάρχει κάτι κοινό.
Έδειξε το πρόβλημα και απέδειξε τη λύση: Το κοινό στοιχείο δεν είναι άλλο από το δεύτερο πρόσωπο της ανθρώπινης εργασίας, η αφηρημένη εργασία. Εκεί, σ’ αυτήν την εγγενή ιδιότητα της εργασίας πάτησε ο καπιταλισμός για τη γενίκευση της εμπορευματικής ανταλλαγής. Το σκαλοπάτι υπήρχε, δεν το δημιούργησε ο καπιταλισμός. Ο καπιταλισμός το αξιοποίησε.
Συνοψίζουμε: Ό,τι έφτιαχναν οι άνθρωποι από την απαρχή του κόσμου ήταν προϊόν συγκεκριμένης και αφηρημένης εργασίας. Κατ’ αναλογία: Ό,τι έφτιαχναν είχε πάντα μία αξία χρήσης και μία ανταλλακτική αξία. Η πρώτη φανερωνόταν κάθε φορά που χρησιμοποιούσαν ό,τι έφτιαχναν. Η δεύτερη, μόνο όταν τα αντάλλαζαν. Σε μία κατάσταση γενικευμένης εμπορευματικής ανταλλαγής όπως είναι ο καπιταλισμός, καθίσταται φανερό ότι η αφηρημένη εργασία, χάρη στην ιδιότητά της να προικίζει τα προϊόντα με ανταλλακτική αξία, είναι ο πρωταγωνιστής του δράματος. Η απόσταση όμως του λογικού άλματος που απαιτείται για να αναγορεύσεις εξ αυτού του λόγου την αφηρημένη εργασία στη θέση του κατ’ εξοχήν εχθρού των εργαζομένων που «ζει ανάμεσά τους», είναι ίδια με την απόσταση που χωρίζει ένα δάχτυλο το οποίο δείχνει τη Σελήνη από την ίδια τη Σελήνη! Και να γιατί είπαμε προηγουμένως ότι ο Left Liberal βάζει τον Μαρξ να μαστιγώνει τα σύννεφα!
Δυό λόγια για την Τιμή πριν πάμε στο επόμενο υποκεφάλαιο: Η Τιμή δεν είναι τίποτα άλλο από την έκφραση της Αξίας ενός προϊόντος σε κάποιο ισοδύναμο προϊόν αλλά διαφορετικό. Σήμερα το γενικό ισοδύναμο προϊόν είναι το χρήμα. (Κάποτε ήταν τα ζώα ή τα πολύτιμα μέταλλα). Η μετατροπή της Αξίας σε Τιμή είναι φυσικά ένα άκρως περίπλοκο ζήτημα και δεν γίνεται να επεκταθούμε περισσότερο, για τον απλούστατο λόγο ότι οι αναγνώστες θα μας βρίσουν περισσότερο! Να πούμε όμως με την ευκαιρία, για να τα λέμε όλα, ότι είναι αλήθεια πως ο Μαρξ τα βρήκε λίγο μπαστούνια στην προσπάθειά του να αποτυπώσει με μαθηματικές εξισώσεις την μετατροπή της Αξίας σε Τιμή. Από αυτή την άποψη μια σχετική αναφορά που κάνει ο Left Liberal στο κείμενό του είναι κατά βάση σωστή, αν και όχι απόλυτα σαφής.
ΥΠΕΡΑΞΙΑ
Αυτή που δεν είναι καθόλου σωστή είναι η σύνδεση της αφηρημένης εργασίας με την Υπεραξία. Στην πραγματικότητα, για να τα λέμε όλα, η σύνδεση αυτή αποδεικνύει μια απίστευτη σύγχυση για το τι εστί Υπεραξία. Τι εστί Υπεραξία;
Η Υπεραξία στην ουσία είναι ένα πλεόνασμα. Ένα πλεόνασμα που δημιουργείται -όπως και κάθε Αξία όπως είδαμε- από την εργασία του μισθωτού και το καρπούται το αφεντικό του μισθωτού. Πώς γίνεται αυτό; Απλούστατα, με το να πληρώνεται ο μισθωτός μόνο για ένα μέρος από την ποσότητα της εργασίας του, ενώ το υπόλοιπο, το απλήρωτο, η Υπεραξία δηλαδή, πηγαίνει υπέρ του κεφαλαιοκράτη εργοδότη.
Το τμήμα για το οποίο πληρώνεται ο μισθωτός αντιστοιχεί γενικά στα χρήματα που απαιτούνται για την αναπαραγωγή του ως άτομο (αν πεθάνει ή είναι άρρωστος και αδύναμος από την «καλοπέραση», ή αμόρφωτος σε σημείο πνευματικής καθυστέρησης πώς θα εργαστεί αποτελεσματικά για να παράξει Αξίες -δηλαδή εμπορεύματα- και Υπεραξία για το αφεντικό;). Αυτό σύμφωνα με την Μαρξική ορολογία διατυπώνεται ως εξής: Ο μισθωτός πληρώνεται το ποσό που αντιστοιχεί στον κοινωνικά αναγκαίο χρόνο εργασίας του για την αναπαραγωγή του ως άτομο. Κι εδώ πρέπει να εξηγήσουμε λίγο περισσότερο την έννοια του κοινωνικά αναγκαίου χρόνου εργασίας για τους αναγνώστες που δεν είναι εξοικειωμένοι και ταυτόχρονα να απαντήσουμε και σε δύο σχετικές ερωτήσεις του Αντώνη (Radical Desire).
Ο κοινωνικά αναγκαίος χρόνο εργασίας είναι αυτός που αντιστοιχεί σε πληρωμή αρκετή για να καλύψει τις βιολογικές ανάγκες του μισθωτού (δικές του αλλά και των προστατευόμενων μελών της οικογένειάς του) όπως αυτές ορίζονται από το γενικό μέσο βιοτικό επίπεδο καθώς και τις κοινωνικές και πνευματικές ανάγκες σύμφωνα με την πολιτιστική κατάσταση σε κάθε δεδομένη εποχή. Δεν είναι δύσκολο να αντιληφθεί ο αναγνώστης ότι: α) δεν υπάρχει κάποιος αυστηρά καθορισμένος κοινωνικά αναγκαίος χρόνος εργασίας παρά σε γενικές γραμμές -χωρίς όμως να είναι και μια αφηρημένη συνάρτηση και β) ότι ο καθορισμός του αποτελεί αντικείμενο συνεχούς διαμάχης μεταξύ εργαζομένων και εργοδοτών (μία πλευρά της Ταξικής πάλης, όπως σωστά αναφέρει και ο Left Liberal σε κάποιο σχόλιό του) αφού οι εργοδότες έχουν κάθε λόγο να βγάζουν λιγότερες τις ανάγκες των υπαλλήλων τους και οι δεύτεροι, αντιθέτως, να τις «φουσκώνουν».
Περιττό να πούμε -αν και όχι τόσο περιττό για τον φίλο Left Liberal- ότι στη διαμάχη αυτή για τη διεύρυνση του κοινωνικά αναγκαίου χρόνου εργασίας, του χρόνου για τον οποίο πρέπει να πληρωθούν οι εργαζόμενοι μ’ άλλα λόγια, το πάνω χέρι το έχουν οι εργοδότες. Για τον απλούστατο λόγο ότι κατέχουν τα μέσα παραγωγής. Και σύμφωνα με τον Μαρξ, όπως είναι γνωστό κι όπως θέλει να ξεχνάει ο Left Liberal, όποιος κατέχει τα μέσα παραγωγής κατέχει την εξουσία.
Επίλογος
Ασχοληθήκαμε κυρίως με οικονομικές έννοιες, γιατί με αυτές κυρίως ασχολήθηκε και το δημοσίευμα που αποτέλεσε την αφορμή για το σημερινό σημείωμα. Όμως, γύρω-γύρω, ο Left Liberal, ενθυμούμενος ίσως το δεύτερο συνθετικό του, επεκτάθηκε και σε άλλα ζητήματα. Ενδεικτικά (γιατί πρέπει να κλείνουμε σιγά-σιγά):
Γράφει σε κάποιο σημείο: «Το βασικό όμως είναι ότι ο Μαρξ επινοεί, δημιουργεί έννοιες (κατηγορίες τις λένε οι φιλόσοφοι), δεν αναλύει τον κόσμο με τις έννοιες που βρίσκει». Αυτό είναι -βασικά- απολύτως …αβάσιμο.
Ο Μαρξ ήταν υλιστής. Δεν επινόησε τίποτα. Όπως ακριβώς ο Κωχ δεν επινόησε τη φυματίωση, έτσι ακριβώς και ο Μαρξ δεν επινόησε την αφηρημένη εργασία. Ο Μαρξ ανακάλυψε τους νόμους της λειτουργίας της καπιταλιστικής οικονομίας και τους ονομάτισε. Τίποτα λιγότερα και τίποτα περισσότερο. Το να τον παρουσιάζει κάποιος περίπου ως ιδεαλιστή είναι -επιεικώς- αφελές.
Και κάπου αλλού γράφει: «Σήμερα όμως αποτελεί την πιο εναλλακτική ριζοσπαστική ματιά στα τεκταινόμενα της οικονομίας, αλλά είναι περίπου σαν την ψυχανάλυση. Αν έχεις κανένα βαρύ ψυχικό νόσημα συνίσταται να παίρνεις τα χάπια σου γιατί, ενώ η ψυχανάλυση μπορεί να ερμηνεύσει το πρόβλημα σου, μπορεί να στο λύσει στο σχετικά απώτερο μέλλον, και υπό πολλές προϋποθέσεις». Λέει μ’ άλλα -λιγότερα- λόγια: Οι ιδέες του Μαρξ είναι πολύ καλές. Αλλά όχι για τώρα. Για …κάποτε!
Και τι άλλο θα περιμένατε δηλαδή να πει ένας Left που είναι και λίγο Liberal και ένας Liberal που είναι και λίγο Left;
INFO: Η αρχική δημοσίευση εδώ. Η αναδημοσίευση (και περισσότερα σχόλια) εδώ.
[1] John Holloway. Κοινωνιολόγος και πολιτικός φιλόσοφος της (ευρύτερης) Μαρξιστικής σχολής. Το βιβλίο του «Να αλλάξουμε τον κόσμο χωρίς να πάρουμε την εξουσία» (2002), στο οποίο εμπνέεται και από τις ιδέες του Γκράμσι, προκάλεσε μεγάλες συζητήσεις στους κόλπους της Αριστεράς διεθνώς, αλλά και στην Ελλάδα. Η κεντρική του ιδέα που ορίζεται εύστοχα στον τίτλο του βιβλίου δεν μας βρίσκει σύμφωνους, παρά τις επιρροές από τη Γκραμσιανή σκέψη την οποία θεωρούμε ύψιστης αξίας.
[2] David Ricardo (1772 - 1823). Άγγλος οικονομολόγος αλλά και πολιτικός και επιτυχημένος επιχειρηματίας. Θεωρείται ένας από τους στυλοβάτες της Κλασικής Πολιτικής Οικονομίας και το συγγραφικό του έργο του άσκησε μεγάλη θεωρητική επιρροή. Στην εργασιακή θεωρία της Αξίας που διατύπωσε δέχεται ότι μόνο η ανθρώπινη εργασία δημιουργεί Αξία. Αυτό αποτέλεσε την αιτία να χαρακτηριστεί ο Μαρξ ως Νέο-Ρικαρντιανός. Για τον Μαρξ όμως η θεωρία του Ρικάρντο δεν ήταν τίποτα περισσότερο από ένα σημείο εκκίνησης.
[3] Adam Smith (1723 - 1790). Σκωτσέζος οικονομολόγος (και ηθικός φιλόσοφος) που θεωρείται ο πατριάρχης της νεωτερικής οικονομικής κλασικής (καπιταλιστικής) θεωρίας. Το βιβλίο του «Ο πλούτος των Εθνών» εξακολουθεί να αποτελεί το εμβληματικό ορόσημο του οικονομικού φιλελευθερισμού.
Η εικόνα από το flickr.com
