Το δύσκολο ΟΧΙ

Σήμερα γιορτάσαμε την 69η επέτειο του ΟΧΙ και της έναρξης του Ελληνοϊταλικού πολέμου το 1940. Γιορτάσαμε; Ποιοι ακριβώς γιορτάσαμε; Και γιατί να γιορτάζουν όσοι το κάνουν;

Αριστερά ερωτήματα ολ’ αυτά βέβαια. Για όσους αντιλαμβάνονται την έννοια του έθνους ως μία ανιστορική και προαιώνια μορφή συλλογικής κοινωνικής ζωής, τέτοιου τύπου ερωτήματα είναι εξ αρχής λανθασμένα, αν όχι «ύποπτα». Τι θα πει «ποιοι γιορτάζουμε», λένε. Οι Έλληνες. Και προσθέτουν με «νόημα»: Όλοι οι Έλληνες, πλην «Λακεδαιμονίων» βέβαια…

Για την Αριστερά όμως, που καταστατικά αναφέρεται σε Τάξεις και όχι σε Έθνη, τα πράγματα είναι πιο σύνθετα. Και γι’ αυτό πιο δύσκολα. Η περίπτωση του Ελληνοϊταλικού πολέμου είναι μια από αυτές τις δύσκολες περιπτώσεις. Και συνήθως, οι δύσκολες περιπτώσεις διχάζουν την Αριστερά.

Ο πρώτος διχασμός

Διεθνώς, όπως είναι γνωστό, το πρώτο σοβαρό σχίσμα στο κομμουνιστικό στρατόπεδο προήλθε από τις διαφωνίες του Τροτσκιστικού ρεύματος σχετικά με τη διακυβέρνηση των Μπολσεβίκων στα χρόνια του Στάλιν και τη γραμμή της Γ΄Διεθνούς για την αντιμετώπιση του Ευρωπαϊκού φασισμού. Το σχίσμα αυτό εκφράστηκε και στην Ελλάδα με την υποβάθμιση του αντιφασιστικού χαρακτήρα του επερχόμενου πολέμου προς όφελος του ταξικού εκ μέρους των τροτσκιστών και την αντίστροφη ακριβώς προσέγγιση που ακολούθησε το ΚΚΕ και άλλες μικρότερες σε επιρροή αριστερές δυνάμεις. Η διαφορετική αυτή αντίληψη παραμένει μέχρι σήμερα, αλλά δεδομένου του περιθωριακού ρόλου και απήχησης των τροτσκιστών μικρή σημασία έχει.

Μετεμφυλιακά και μέχρι περίπου τις αρχές της δεκαετίας του ’90 το σύνολο σχεδόν της Ελληνικής Αριστεράς κινήθηκε στη γραμμή που αναγνώριζε ως αποκλειστικό φορέα γνήσιων πατριωτικών αισθημάτων και πραγματικό εκφωνητή του ΟΧΙ μόνο το λαό, στον οποίο φυσικά συμπεριελάμβανε και τον εαυτό της. Αυτό διήρκησε μέχρι περίπου τις αρχές της δεκαετίας του ’90, οπότε και άρχισε να διαγράφεται το πλαίσιο ενός νέου διχασμού όσον αφορά την αριστερή πρόσληψη του Ελληνοϊταλικού πολέμου.

Όχι στο ΟΧΙ

Πριν από δύο χρόνια, με αφορμή την τότε επέτειο του ΟΧΙ, η Κεντρική Πολιτική Επιτροπή του ΣΥΝ είχε εκδόσει μία ανακοίνωση που προκάλεσε αρκετές συζητήσεις (και μερικά γέλια, είναι αλήθεια) ακόμα και μέσα στις τάξεις του. Θρυαλλίδα των συζητήσεων, μία διατύπωση της ανακοίνωσης σύμφωνα με την οποία οι Έλληνες το 1940 είπαν «ΟΧΙ στο φασισμό και τον πόλεμο». Εκ πρώτης όψεως φαίνεται ανεξήγητο γιατί αυτή η φράση δημιούργησε αντιδράσεις. «Μα οι αριστεροί δεν είναι εξ ορισμού κατά των πολέμων; Πού είναι το πρόβλημα;».

Φαίνεται όντως ανεξήγητο αλλά στην πραγματικότητα δεν είναι καθόλου. Γιατί αυτή η φράση είναι ένα κλασικό παράδειγμα εφαρμογής του δόγματος της «μισής αλήθειας». Ο Ελληνικός λαός είπε βέβαια ΟΧΙ και στο φασισμό και στον πόλεμο. Με μία όμως αποσιωπηθείσα «λεπτομέρεια»: Είπε ΟΧΙ δια του πολέμου. Στον οποίο προσήλθε πραγματικά «με το χαμόγελο στα χείλη» για να φωνάξει «αέρα», να σκοτώσει και να σκοτωθεί. Τι γίνεται εδώ; Τι υπαγόρευσε αυτή τη «μισή αλήθεια»;

Δύσκολοι καιροί

Μία πρώτη απάντηση είναι η θεωρητική δυσκολία που πάντα είχε η Αριστερά όταν ερχόταν αντιμέτωπη με την έννοια του έθνους. Κι αυτό, γιατί η Αριστερά προσήγγιζε το «έθνος» πάντα πολυπρισματικά: Εθνικά, ταξικά και διεθνικά. Είναι γνωστό άλλωστε ότι το ζήτημα αυτό ποτέ δεν σταμάτησε να συζητιέται έντονα μέσα στην Αριστερά και συχνά να τη διχάζει, καθώς οι αντιτιθέμενες απόψεις εκινούντο πολλές φορές στον αντίποδα η μία της άλλης. Άρα, δικαιούμαστε να πούμε ότι το ΟΧΙ είναι δύσκολο γιατί το «έθνος» είναι δύσκολο. Όμως -και πάλι!- αυτό είναι η «μισή αλήθεια».

Η άλλη μισή είναι οι επιρροές που έχουν ασκήσει σε ένα τμήμα του στρατοπέδου της Αριστεράς οι εξελίξεις σε πλανητικό επίπεδο μετά την αποτυχία της σοσιαλιστικής απόπειρας του 20ου αιώνα. Η επικράτηση του καπιταλισμού και της αστικής κοινοβουλευτικής δημοκρατίας επιτάχυνε την εφαρμογή των νεοκλασικών οικονομικών δογμάτων για την απελευθέρωση του Κεφαλαίου από κάθε είδους «δεσμά». Ανάμεσα στα άλλα και από τα εθνικά. Οι περιφερειακές ολοκληρώσεις με χαρακτηριστικό παράδειγμα την Ευρωπαϊκή Ένωση αναλαμβάνουν όλο και μεγαλύτερο ρόλο στη διαμόρφωση των πολιτικών που εφαρμόζονται στα κράτη-μέλη. Το έθνος-κράτος αποδυναμώνεται όσον αφορά στην άσκηση οικονομικής και κοινωνικής πολιτικής στο εσωτερικό του αλλά και στην άσκηση αυτόνομης εξωτερικής πολιτικής (ενισχύεται βέβαια σε άλλους τομείς με πρώτον και κύριο αυτούς του ελέγχου και της καταστολής).

Οι εξελίξεις αυτές εκτιμάται από μερίδες της εγχώριας (κι όχι βέβαια μόνο) Αριστεράς ότι αποτελούν περισσότερο ευκαιρία παρά πρόβλημα. Με την έννοια ότι, πρώτον, διευκολύνουν τη διεθνική δικτύωσή της σε ευρύτερα κοινωνικά και πολιτικά μέτωπα και δεύτερον, προωθούν τις διεθνιστικές ιδέες που πρεσβεύει η ίδια -το τελευταίο και μέσω των αυξημένων μεταναστευτικών ροών. Κατά συνέπεια, όσοι συμμερίζονται αυτή τη θεώρηση των πραγμάτων υποβαθμίζουν το ρόλο του έθνους-κράτους. Κι επειδή διακατέχονται κι από πασιφιστικές διαθέσεις, αυτό σημαίνει ότι υποβαθμίζουν ακόμα και τις συγκρούσεις που συνδέονται καθαρά με αμυντικούς και μ’ αυτή την έννοια απελευθερωτικούς αγώνες.

Είναι φανερό, τουλάχιστον σ’ εμάς, ότι το πνεύμα της ανακοίνωσης του ΣΥΝ στο συγκεκριμένο σημείο που παραθέτουμε δεν είναι έξω από αυτές τις αντιλήψεις. Σ’ αυτό το «ΟΧΙ στον πόλεμο» μπορεί να διακρίνει κανείς και τη διάθεση να αποδυναμωθεί η πολεμική διάθεση με την οποία ο Ελληνικός λαός αντιστάθηκε στην εισβολή των Ιταλών (άρα να αποδυναμωθεί το αγωνιστικό στοιχείο της εθνικής ταυτότητας) αλλά και το άρρητο μήνυμα ενός αφηρημένου φιλειρηνισμού πέρα από ιστορικές πλαισιώσεις. Και δεν θα κάναμε λόγο βέβαια για μία ανακοίνωση (και μάλιστα δύο χρόνια μπαγιάτικη!) αν δεν ήταν γνωστό, τουλάχιστον στους παροικούντες την Ιερουσαλήμ, ότι με αυτόν τον τρόπο προσεγγίζει τα ζητήματα του «έθνους» ένα σημαντικό μέρος του ΣΥΝ αλλά και των δυνάμεων που συγκροτούν τον ΣΥΡΙΖΑ. (Για πιο πλήρη εικόνα, αξίζει να διαβάσει κανείς ένα άρθρο που δημοσίευσε η «Αυγή» επ’ ευκαιρία της περσινής επετείου του ’40).

Τι να κάνουμε;

Νομίζουμε αυτό που μας υποχρεώνει η πραγματικότητα να κάνουμε. Τα έθνη στην κρατική τους μορφή και υπόσταση είναι γεννήματα της Ιστορίας και χρησίμευσαν σε μέγιστο βαθμό στην εγκαθίδρυση του κοινωνικοοικονομικού συστήματος που θέλουμε να ανατρέψουμε. Διατυπωμένο αλλιώς: Το «έθνος» και το συνακόλουθο αίσθημα του συνανήκειν ήταν το αναγκαίο έδαφος για να πατήσει και να κατισχύσει ο καπιταλισμός. Εδώ και κάποια χρόνια οι αντίπαλοί μας υποστηρίζουν και προσπαθούν να υποβάλουν (και να επιβάλουν) με κάθε τρόπο την ιδέα του θανάτου του. Ένας λόγος παραπάνω να αναρωτηθούμε: Αν η Αριστερά εγκαταλείψει το έθνος-κράτος, πού ακριβώς θα πατήσει ο σοσιαλισμός για να αρχίσει η πορεία προς την πραγμάτωσή του;

Στο κενό;


Εικόνα: Πίνακας του Αλέξανδρου Αλέξανδράκη ("Αέρα").