Ε ι σ α γ ω γ ι κ ά
Έχουμε μπει σε μια ιδιαίτερα κρίσιμη φάση του ελληνικού —αλλά και ευρωπαϊκού πλέον— αδιεξόδου. Δηλαδή, σε μια φάση, κατά την οποία καθίσταται πια ολοφάνερο πως το ελληνικό δημόσιο χρέος δεν «βγαίνει», πως η όποια «διευκόλυνση» θα περάσει μέσα από το νέο ευρωπαϊκό σχέδιο αντιμετώπισης των προβλημάτων χρέους, κυρίως των χωρών του Νότου, και πως αυτό το νέο σχέδιο που τώρα παζαρεύεται θα «συνταγματοποιήσει» τη μόνιμη λιτότητα, φορώντας στους εργαζόμενους της Ελλάδας αλλά και όλης της Ευρώπης το «σιδηρούν προσωπείο» των ακόμα πιο ασφυκτικών δημοσιονομικών περιορισμών. Επιπλέον, τα σενάρια της εκδίωξης της Ελλάδας από την «αγία ευρωπαϊκή οικογένεια» της Ευρωζώνης ποτέ δεν σταμάτησαν να ακούγονται και να ξανακούγονται από διάφορα χείλη.
Πώς σκέφτεται και ποια είναι η στάση της ελληνικής Αριστεράς έναντι της περιδίνησης στην οποία έχουμε περιπέσει; Κατά παράβαση κάθε στοιχειώδους κανόνα πλεύσης, διατηρώντας τον αυτόματο πιλότο που κάθε μερίδα της είχε ενεργοποιήσει πριν την κρίση (και επί σειρά ετών) σαν να μην έχει αλλάξει τίποτε! Το ΚΚΕ προσκαλεί τον λαό να ακολουθήσει το όραμα της Λαϊκής Εξουσίας (το οποίο, ενδεχομένως, αυτός θα ακολουθούσε με πολύ μεγαλύτερη προθυμία, αν δεν είχε κάποιες βάσιμες υπόνοιες ότι το ‘Λαϊκή’ είναι μια μετωνυμία του ‘κομματική’[1]). Ο ΣΥΝ —και οι περί αυτόν εκ του ΣΥΡΙΖΑ— ομνύει στο όνομα του «αριστερού ευρωπαϊσμού» και μάλιστα, από το καλοκαίρι και μετά, σε αντιπαράθεση με τον «δεξιό ευρωπαϊσμό» της ΔΗΜΑΡ (το ’να χέρι νίβει τ’ άλλο, και τα δυό το πρόσωπο…). Ίσως γιατί σέβεται τόσο πολύ την αρχή της ομοφωνίας της ΕΕ, που δεν λέει να το κουνήσει ρούπι αν αυτή δεν επιτευχθεί υπέρ της σοσιαλιστικής ευρωπαϊκής αλλαγής! Οι υπόλοιποι του ΣΥΡΙΖΑ, μαζί με την ΑΝΤΑΡΣΥΑ, κάνουν ό,τι μπορούν για να γελοιοποιήσουν την ιδέα που αρχίζει να φαντάζει όλο και περισσότερο αυτονόητη. Ότι δηλαδή, κάτι πρέπει να κάνουμε, κάπως πρέπει να αντιδράσουμε ως χώρα (άντε, να το διορθώσουμε: ως κοινωνικός σχηματισμός), δεν γίνεται να καθόμαστε με σταυρωμένα τα χέρια την ώρα που μας σταυρώνουν. Οι αναρχοαυτόνομοι και οι αντιεξουσιαστές (μαζί με τους ασφαλίτες που έχουν προσχωρήσει στο αναρχικό κίνημα, αν μας εννοείτε... ) συνεχίζουν το χαβά τους —και το χαβαλέ τους. Και όλοι μαζί, με τις ιδιομορφίες τους βέβαια ο καθένας, συνεχίζουν να φωνάζουν «όχι άλλο κάρβουνο!» σε κάθε νέα φτυαριά από κάρβουνο που μας θάβει όλους σιγά-σιγά (και ορισμένους πιο γρήγορα). Η όλη κατάσταση θα μπορούσε να περιγραφεί θαυμάσια με τον γνωστό ευρηματικό συνδυασμό της γενετήσιας πράξης και κεφαλαίων γραμμάτων. Αποφεύγουμε να γίνουμε πιο συγκεκριμένοι για να μη θεωρηθούμε ασόβαροι… ;-)
Παράλληλα με όλα τα παραπάνω, η ελληνική Αριστερά συνεχίζει να ανταλλάσσει μονόλογους περί του πρακτέου, όπου, σ’ αυτή την ανταλλαγή, το κάθε κομμάτι της προσπαθεί όχι τόσο να πείσει, όσο να περιχαρακώσει το «έχει» του σε υποστηρικτές και επιρροή, αλλά και, ταυτόχρονα, να διατηρήσει το αριστερό του προφίλ και αξιοπιστία. Εκεί, ακούγονται κατά καιρούς διάφορα ορέα. Σε δυο από αυτά θα εστιάσουμε στο παρόν και στο επόμενο post. Πιθανόν να σας φανούν «θεωρητικά» και να σας έρθει στο νου η φράση «εδώ ο κόσμος καίγεται κι αυτοί χτενίζονται». Λάθος. Όχι μόνο γιατί τρένο χωρίς ράγιες (πράξη χωρίς θεωρία) δεν πάει πουθενά, αλλά και γιατί πολλές φορές —και στην περίπτωσή μας είναι σαφές αυτό, όπως θα δείξουμε— η θεωρία επιστρατεύεται για να θεμελιωθούν στρατηγικές που αφορούν σ’ αυτό που λέγαμε παραπάνω, δηλαδή στο πρακτέο σήμερα, τώρα, αυτή τη στιγμή.
Τέλος, και για να μην υπάρχουν ανώφελες και αποπροσανατολιστικές παρεξηγήσεις, το γεγονός πως η κριτική μας εστιάζεται στις απόψεις ενός συγκεκριμένου παράγοντα της Αριστεράς (Γιάννης Μηλιός), ο οποίος εδώ και δυο-τρία χρόνια δραστηριοποιείται από τη θέση στελέχους —και εσχάτως με την ιδιότητα του σκιώδους υπουργού οικονομικών— ενός συγκεκριμένου κόμματος (ΣΥΝ), διόλου δεν σημαίνει ότι στοχοποιούμε το συγκεκριμένο πρόσωπο ή το συγκεκριμένο κόμμα της Αριστεράς, αφήνοντας στο απυρόβλητο άλλα. Κρίνουμε τις συγκεκριμένες απόψεις και μόνο αυτές και πέραν τούτου …ουδέν!
Το θέμα
Στο τεύχος 110 (Ιανουάριος – Μάρτιος 2010) του γνωστού και καλού περιοδικού «Θέσεις», το οποίο εκδίδεται υπό τη διεύθυνση του Γιάννη Μηλιού (εφεξής ΓΜ) εδώ και τριάντα σχεδόν χρόνια, περιλαμβάνεται και ένα άρθρο γραμμένο από τον ίδιο και τον Δημήτρη Π. Σωτηρόπουλο με τον τίτλο «Η έννοια του ιμπεριαλισμού και η μαρξική θεωρία του συνολικού-κοινωνικού κεφαλαίου». Στο άρθρο αυτό, που είναι βασισμένο στο βιβλίο των ίδιων οι οποίοι το υπογράφουν «Rethinking Imperialism: A Study of Capitalist Rule», αναπτύσσονται κάποιες απόψεις, τουλάχιστον «περίεργες». Στο παρόν post λοιπόν θα ασχοληθούμε κριτικά με αυτές.
Στο επόμενο, το δεύτερο δηλαδή μέρος αυτού του ενιαίου άρθρου, θα ασχοληθούμε με μια ιδιαίτερη πλευρά της επιχειρηματολογίας που έχει αναπτύξει ο ΓΜ προκειμένου να στηρίξει την άποψή του —και άποψη της πλειοψηφίας του ΣΥΝ αυτή τη «μνημονιακή» περίοδο— ότι ο δρόμος για την απαλλαγή από την εν εξελίξει εκπτώχευση των εργαζομένων της χώρας μας επ’ ουδενί περνάει έξω από το ευρώ ή την Ευρωπαϊκή Ένωση.
Να σημειωθεί από όσους τυχαίνει να διαβάζουν αυτές τις γραμμές πως η όποια κριτική μας, κριτική που θα γίνεται περιστασιακά και πολεμική, εστιάζεται σε συγκεκριμένα σημεία των απόψεων του Μηλιού και δεν έχει ως στόχο την εφ’ όλης της ύλης κριτική τοποθέτησή μας στο ακανθώδες ζήτημα που δίχαζε και διχάζει την Αριστερά («μέσα ή έξω από το ευρώ ή την ΕΕ;»).
Ζήτημα 1ον: Υποθέστε ότι ο Λένιν, ως άλλος Νεύτων, καθώς κάθεται κάτω από έναν Μηλιό,…
Στο άρθρο που προαναφέραμε, ο ΓΜ επιχειρεί να επανατοποθετήσει την έννοια του ιμπεριαλισμού εντός της αντίληψης του Μαρξ, σύμφωνα με την οποία το σύνολο των ατομικών κεφαλαίων ενός εθνικού αστικού κράτους, που συναποτελούν μια ενιαία κοινωνικοπολιτική δύναμη (αυτό που ο ίδιος ο Μαρξ αποκαλεί ‘συνολικό κεφάλαιο’), διαπλέκεται «εσωτερικά» με το εκάστοτε εθνικό κράτος και όχι ως να ήταν κάτι ξεχωριστό από αυτό, καθώς το κράτος «με το σύνολο των θεσμών του, με τις λειτουργίες διαμεσολάβησης και διαχείρισης, είναι εσαεί παρόν στη συγκρότηση των κοινωνικών τάξεων και στην κίνηση του κεφαλαίου». Κατά τον ΓΜ, το σπέρμα της παρέκκλισης από αυτή τη μαρξική αντίληψη ενυπάρχει στην πλειοψηφία των θεωρητικών περί ιμπεριαλισμού αναλύσεων, τόσο στις κλασικές, όσο και στις νεότερες. Από αυτή δε την πλειοψηφία των «αιρετικών», προσπαθεί να (μισο)αποσπάσει τον Λένιν καθώς, μέσα από κάποιες παράπλευρες αλλά άσχετες με το ζήτημα που εξετάζει διαδρομές στη λενινιστική θεωρία της ιμπεριαλιστικής αλυσίδας και του αδύνατου κρίκου, τον εμφανίζει ως «ορθόδοξο» ως προς το σημείο αυτό.
Θεμελίωση
Πού θεμελιώνει την εγκατάλειψη της Μαρξικής θέσης περί συνολικού κεφαλαίου από τους θεωρητικούς του ιμπεριαλισμού ο ΓΜ;
Τη θεμελιώνει κυρίως σε ένα σημείο από τα τέσσερα με τα οποία περιγράφει συνοπτικά (και ορθά) τις αντιλήψεις των κλασικών θεωρητικών του ιμπεριαλισμού (Χίλφερντιγκ, Λούξεμπουργκ, Μπουχάριν και Λένιν) για τις δομικές αλλαγές του καπιταλισμού των αρχών του 20ου αιώνα σε σχέση με τον καπιταλισμό της εποχής του Μαρξ. Πρώτα, τα τέσσερα σημεία:
«1. Η ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων οδηγεί σε μονοπωλιακές δομές οργάνωσης της παραγωγής (συγκέντρωση και συγκεντροποίηση). Η διαδικασία αυτή δημιουργεί πλεονάζον κεφάλαιο.
»2. Η παραγωγή διεθνοποιείται. Τα ‘‘εθνικά’’ ατομικά κεφάλαια αναπτύσσονται σε γεωγραφικό πεδίο που υπερβαίνει κατά πολύ τα εθνικά σύνορα.
»3. Ο καπιταλισμός γίνεται παγκόσμιο σύστημα, δηλαδή οι ‘‘νόμοι’’ του συστήματος αφορούν πλέον το παγκόσμιο επίπεδο.
»4. Το κράτος των αναπτυγμένων καπιταλιστικών χωρών ‘‘υποστηρίζει’’ γεωπολιτικά μέσω του (αποικιακού) ιμπεριαλισμού την κίνηση των κεφαλαίων ‘‘του’’. Στην πραγματικότητα συγχωνεύεται με τα μονοπώλια. Ο κόσμος μοιράζεται σε σφαίρες επιρροής. Ο ανταγωνισμός ανάμεσα στα ‘‘εθνικά’’ ατομικά κεφάλαια λαμβάνει τη μορφή των γεωπολιτικών ανταγωνισμών μεταξύ των ισχυρών κρατών».
Το σημείο που κατά τον ΓΜ αποτελεί το σώμα της «αίρεσης» είναι το σημείο 2. Με τα δικά του λόγια:
«Η αποδοχή του σημείου (2) των κλασικών αντιλήψεων του ιμπεριαλισμού σημαίνει ότι η διεθνής κίνηση των ατομικών κεφαλαίων διαμορφώνει έναν οικονομικό χώρο, η γεωγραφία του οποίου δεν συμπίπτει με την κατακερματισμένη γεωγραφία των εθνικών κρατών. Με άλλα λόγια, εκείνο που υπονοείται εδώ είναι μία διαρκής συνθήκη μη-αντιστοιχίας ανάμεσα στο κράτος (πολιτικό επίπεδο) και το κεφάλαιο (οικονομικό επίπεδο)».
Εδώ έχουμε την πρώτη και βασική «ταχυδακτυλουργία», το colpo grosso του «μάγου» ΓΜ, πάνω στo οποίo στηρίζεται όλη του η επιχειρηματολογία. Με αυτό, τεχνηέντως (ή εν αγνοία του· θα το δούμε αυτό το ζήτημα αργότερα και συνολικά), αποδίδει στους δεχόμενους το σημείο 2 την άποψη της μη αντιστοιχίας πολιτικού και οικονομικού πεδίου, μόνο και μόνο επειδή δέχονται το αναμφισβήτητο γεγονός της γεωγραφικής μη σύμπτωσης μεταξύ π.χ. εξαχθέντων γερμανικών κεφαλαίων και γερμανικής επικράτειας![2]
Πρόκειται φυσικά περί τεράστιας ανοησίας(;). Την οποία, εννοείται, δεν τη θεμελιώνει κατά κανένα[3] τρόπο πλην αυτού της αυθαίρετης ταύτισης διαφορετικών πεδίων. Όπως ακριβώς κάνει παραπάνω, με την ταύτιση(σύγχυση) του γεωγραφικού/τοπικού πεδίου και του πεδίου των σχέσεων που αναπτύσσονται εντός ενός δεδομένου εθνικού κράτους με το συνολικό κεφάλαιο του κράτους αυτού! Δηλαδή, όπως περίπου κάνουν όλοι όσοι ταυτίζουν τον φάντη με το ρετσινόλαδο!
Το αγκάθι
Τι είναι αυτό όμως που ενοχλεί τόσο πολύ τον ΓΜ στο σημείο 2 ώστε να επιστρατεύει ταχυδακτυλουργικές μαγείες και τρικς για να το καταρρίψει; Για όσους διαβάζουν τις «Θέσεις» και ξέρουν τις απόψεις του, το ερώτημα είναι πανεύκολο και η απάντηση έρχεται ακαριαία: Είναι η έννοια του εθνικού. Αυτό είναι το μεγάλο αγκάθι που κατά την άποψή του πληγώνει το «σώμα» της Αριστεράς και προσπαθεί να το βγάλει (αυτή είναι και η σημειολογική ερμηνεία των εισαγωγικών που βάζει στη λέξη).
Για τον ΓΜ η έννοια αυτή δεν υπάρχει. Όπως ακριβώς θεωρεί το έθνος-κράτος κατασκευασμένο εκ του μηδενός, έτσι ακριβώς θεωρεί και τις παράγωγες εξ αυτού έννοιες. Και ακριβώς επειδή η εθνική διάσταση είναι πάντα παρούσα στον αντιιμπεριαλιστικό προσανατολισμό της Αριστεράς, γι’ αυτό και ο ΓΜ έχει αναδειχθεί στον συνεπέστερο αντι-αντιιμπεριαλιστή των πρόσφατων δεκαετιών! Ακριβώς όπως το διαβάσατε[4]!
Για τον ΓΜ, επειδή τα έθνη-κράτη είναι κατά βάση ταξικά, δεν υπάρχει εθνική διάσταση, παρά μόνο ταξική. (Είναι σαν να λέμε ότι, επειδή το ανθρώπινο σώμα αποτελείται κατά 70% από νερό, εμείς, ας πούμε, είμαστε οι …WaterG700 και κοιμόμαστε κάθε βράδυ στη …μπανιέρα!). Κάπως έτσι κατέληξε να καταγγέλλει το ΚΚΕ επί «εθνοκομμουνισμώ». Κάπως έτσι κατέληξε να κατακεραυνώνει τους μικρομεσαίους ως πρωταθλητές της φοροδιαφυγής και εισφοροδιαφυγής. Και κάπως έτσι κατέληξε να εγκαταλείψει το έθνος-κράτος που ονομάζεται Ελλάδα —ως «δευτερεύον» πεδίο, το οποίο, να σημειωθεί, τελεί μάλιστα υπό την επιρροή του «εθνολαϊκισμού»— και να δείξει το δρόμο για το «προνομιακό» τοιούτο που ονομάζεται Ευρώπη (και η οποία, ως γνωστόν, αποτελείται μόνο από «κοινωνικούς σχηματισμούς»…).
Τα ευτράπελα
Δεν θα μπορούσε να τα αποφύγει βέβαια ο ΓΜ, έτσι όπως έχει απλοποιήσει τα πράγματα (στο μυαλό του). Δεν είναι εφικτό να τα αναφέρουμε όλα, καταλαβαίνετε. Θα περιοριστούμε στα δυο πιο χτυπητά.
Ένα πρώτο ευτράπελο είναι όταν ασκεί κριτική στον Πουλαντζά υποστηρίζοντας πως αν και «πολύ σωστά υποστήριξε» ότι «το κεφάλαιο δεν είναι ‘‘πράγμα’’ προς εξαγωγή, αναδεικνύοντας έτσι το πρόβλημα που προκύπτει από την εμμονή στην ‘‘εθνική προέλευση’’ των ατομικών κεφαλαίων», εντούτοις, η ανάλυσή του «παρότι επιχειρεί να δώσει έμφαση στο χαρακτήρα του κεφαλαίου ως κοινωνικής σχέσης, δεν είναι τελικά απαλλαγμένη από την προβληματική των κλασικών θεωριών του ιμπεριαλισμού. Σαν αποτέλεσμα, ο ίδιος επανέρχεται διαρκώς στη λογική της εθνικής προέλευσης των κεφαλαίων θεωρώντας πολλές φορές ότι τα ατομικά κεφάλαια τείνουν να ‘‘συμπαρασύρουν’’ μαζί τους τις ‘‘εθνικές’’ σχέσεις παραγωγής που αντιστοιχούν στη χώρα προέλευσης. Στο συλλογισμό του, το ‘‘αμερικάνικο’’ κεφάλαιο διεισδύοντας στον ευρωπαϊκό χώρο αρχίζει να καταλαμβάνει εξουσίες πραγματικής κυριότητας, διαδικασία που εγγράφεται μέσω μιας ‘‘εξ επαγωγής’’ αναπαραγωγής και στους κρατικούς θεσμούς της χώρας υποδοχής».
Τι να πει κανείς εδώ; Να περιοριστούμε μόνο να υποβάλλουμε στον ΓΜ το εξής ερώτημα:
Αν τα ατομικά κεφάλαια δεν τείνουν να συμπαρασύρουν μαζί τους τις εθνικές σχέσεις παραγωγής, γιατί τότε «λύσσαξε» αυτός και το κόμμα του και όλη η ελληνική Αριστερά για το πόδι που έβαλε η κινεζική COSCO στο λιμάνι του Πειραιά; Γιατί μίλαγε για «κινεζοποίηση των εργασιακών σχέσεων»; Τότε ή τώρα πουλάει φύκια για μεταξωτές κορδέλες;
Το δεύτερο ευτράπελο είναι όταν γράφει (τα bold δικά μας):
«Η ‘‘εσωτερική’’ σχέση κράτους και κεφαλαίου αποτελεί μία διπλή συνθήκη. Από τη μία, δεν επιτρέπει την αυτο-διάχυση των κρατικών κρίκων σε μία παγκόσμια αυτοκρατορία που δήθεν εποπτεύει-οργανώνει μία ομοιογενή παγκόσμια οικονομική δομή. Από την άλλη, δεν επιτρέπει στο κεφάλαιο που απομακρύνεται από τα εθνικά σύνορα να συνεχίζει να διατηρεί ‘‘σφραγίδα προέλευσης’’.
Καταλάβατε τι μας λέει εδώ ο μάγος EisenheiMηλιός; Εδώ μας λέει ότι το κράτος δεν επιτρέπει(!) στο κεφάλαιο που εξάγεται να διατηρεί τη σφραγίδα προέλευσης! Τόσο «διεθνιστικό» το κεφάλαιο (στο μυαλό πάντα του ΓΜ)!
Φυσικά, άλλο το τι έχει στο μυαλό του ο ΓΜ, κι άλλο το τι συμβαίνει στην πραγματικότητα. Την οποία πραγματικότητα την έχει περιγράψει με ακρίβεια ο ίδιος ο «μάγος» μας! Πότε; Μα όταν έλεγε (και ορθώς, ορθότατα) παραπάνω ότι το εθνικό κράτος «με το σύνολο των θεσμών του, με τις λειτουργίες διαμεσολάβησης και διαχείρισης, είναι εσαεί παρόν στη συγκρότηση των κοινωνικών τάξεων και στην κίνηση του κεφαλαίου.»! Πώς γίνεται από τη μια να είναι εσαεί παρόν και από την άλλη «να μην επιτρέπει στο κεφάλαιο που απομακρύνεται από τα εθνικά σύνορα να συνεχίζει να διατηρεί ‘‘σφραγίδα προέλευσης’’», όταν αυτή η «σφραγίδα προέλευσης» εξυπηρετεί το κεφάλαιο που έχει εξαχθεί; Και πάλι θα ρωτήσουμε τον ΓΜ και τους «συνεπείς ‘‘παλαιστές’’ της πάλης των τάξεων»: Αν ήταν έτσι, πώς διάολο προέκυψε η Οδηγία Μπολκενστάιν; Και γιατί γκάριζε όλη η ευρωπαϊκή Αριστερά, πασών των τάσεων και ρευμάτων, εναντίον της; Αφού τα ενδιαφερόμενα για την εφαρμογή της κράτη «δεν θα επέτρεπαν» να διατηρηθούν οι «σφραγίδες προέλευσης» τών κεφαλαίων που θα εξάγονταν από αυτά και, κατά συνέπεια, οι μισθοί Σλοβενίας δεν θα ίσχυαν ποτέ στην Ελλάδα!
Να γελάει κανείς ή να κλαίει; Ιδού η απορία!
Ο Λένιν ως κερασάκι στην Μηλ(ι)όπιττα!
Το κλου της υπόθεσης: Ο ΓΜ, ξεπερνώντας κάθε όριο θράσους, επιστρατεύει την προσέγγιση του Λένιν στο ζήτημα του ιμπεριαλισμού για να επιβεβαιώσει εκ πλαγίας οδού και από αδιαμφισβήτητο «μάρτυρα» τις «ταχυδακτυλουργίες» του!
Εκ πλαγίας οδού, γιατί, βέβαια, δεν μπορεί να βάλει τον Λένιν να αμφισβητεί αυτό που ο ίδιος δεν δέχεται (το περίφημο σημείο 2 της μετάλλαξης του καπιταλισμού στην ιμπεριαλιστική εκδοχή του). Έτσι, χαλάει κάμποσο μελάνι για να μας εξηγήσει ότι ο Λένιν δεχόταν τη διαπλοκή του κράτους και συνολικού κεφαλαίου σε ένα δεδομένο αστικό εθνικό κράτος! Τέτοια …αποκάλυψη! Και ανάμεσα στις εξηγήσεις του, κατορθώνει (διότι περί κατορθώματος πρόκειται!) να ισχυριστεί τη απίστευτη ανοησία:
«Στην αντίληψη του Λένιν η έννοια της ιμπεριαλιστικής αλυσίδας παύει να εμφανίζει τον ιμπεριαλισμό ως λύση στην απειλούμενη συνοχή του παγκόσμιου καπιταλισμού.»!!!
Αναπόφευκτα, —δεν γινόταν να σταματήσει εκεί τη λενινολογία, όσο κι αν θα το ήθελε—, μας ενημερώνει και για τη συνολικότερη λενινιστική προσέγγιση του ιμπεριαλισμού. Το κάνει όμως μέσα από μια «ουδέτερη», συνοπτική αφήγηση, που θα μπορούσε να αποτελέσει υπόδειγμα για φοιτητές δημοσιογραφίας, ώστε να καταλάβουν τι σημαίνει «αντικειμενική» ενημέρωση. Με αυτό τον τρόπο «ξεπετάει» (φεύγα κακό απ’ τα μάτια μου!) και τη λενινιστική σύλληψη του αδύναμου κρίκου. Έχει λόγο να κάνει τέτοια «ξεπέτα»; Αν έχει λέει! Για έναν συνεπή αντι-αντιιμπεριαλιστή όπως ο ΓΜ, είναι επικίνδυνη κάθε στάση πέραν των τριών λεπτών σε τέτοια επικίνδυνα χωράφια. Γιατί μεγαλώνει ο κίνδυνος να σκεφτεί κανείς πως, σύμφωνα με τα μυαλά που κουβαλάει ο «μάγος» μας, η θεωρία του αδύναμου κρίκου δεν είναι παρά η μεταμφίεση του αριστερού εθνικισμού[5] σε επαναστατική θεωρία! Κι αν το σκεφτεί, μπορεί να τον ρωτήσει. Και τότε τι λένε;
Είναι κάτι χειρότερο από έγκλημα και κάτι πολύ χειρότερο από λάθος. Είναι απάτη!
Αυτό ακριβώς ισχυριζόμαστε για το συζητούμενο άρθρο του ΓΜ. Κατά την εκτίμησή μας, πρόκειται περί μιας καραμπινάτης ιδεολογικοπολιτικής απάτης! Το ισχυριζόμαστε και θα επιχειρήσουμε να πείσουμε όσους αμφιβάλλουν.
Είναι ποτέ δυνατόν, ένας άνθρωπος που έχει φάει με το κουτάλι τον Μαρξ, τον Λένιν και όλη την κύρια μαρξιστική βιβλιογραφία, κλασική και σύγχρονη, να κάνει τέτοια λάθη; Είναι ποτέ δυνατόν να επιδεικνύει τόση σύγχυση ταυτίζοντας τη γεωγραφική διάσταση του ιμπεριαλιστικού καπιταλισμού με τις σχέσεις εθνικού κράτους και συνολικού κεφαλαίου αυτού του κράτους; Και είναι ποτέ δυνατόν να επιστρατεύει τον …Λένιν, για να υποστηρίξει, έστω και πλαγίως, τις πάγιες και διακηρυγμένες αντιλήψεις του για την κατ’ αυτόν σοβαρή επιμόλυνση της εν Ελλάδι Αριστεράς με εθνικιστικές αντιλήψεις; Σας παρακαλούμε τώρα!...
Μια στάση για μια άλλη στάση
Θα κάνουμε μια μικρή παρέκβαση για να φωτίσουμε ακόμα περισσότερο τα τερτίπια του ΓΜ. Προς τούτο, θα επικαλεστούμε μια συζήτηση που είχαμε πριν από 6-7 εβδομάδες σε κάποιο άλλο blog με τον Κώστα Καλλωνιάτη. Η διαμετρική διαφορά των δυο στάσεων κάνει τα λόγια σχεδόν περιττά.
Όπως είναι γνωστό, ο Κώστας Καλλωνιάτης, οικονομολόγος και ανέντακτος αριστερός, μέσα από την αρθρογραφία του των τελευταίων μηνών για το πρόβλημα της οικονομικής κρίσης και της κρίσης του ελληνικού χρέους (με όλα τα συμπαρομαρτούντα: ΔΝΤ, Μνημόνιο, κ.λπ., κ.λπ.), έχει εκφράσει την άποψη πως ο στρατηγικός προσανατολισμός της Αριστεράς για την αντιμετώπιση όλων αυτών των κρισιμότατων ζητημάτων πρέπει να είναι σταθερά ευρωπαϊκός. Μ’ άλλα λόγια, η άποψή του συμπίπτει με αυτήν του ΓΜ (και της πλειοψηφίας του ΣΥΝ, καθώς και άλλων αριστερών δυνάμεων).
Στον διαδικτυακό διάλογο που προαναφέραμε, βρεθήκαμε σε διαφωνία με ορισμένα σημεία του σκεπτικού του σχετικά με τις σχέσεις εθνικού/διεθνικού. Και κάποια στιγμή, τον ρωτήσαμε ρητορικά με μια αποστροφή σκόπιμης υπερβολής: «Δηλαδή, η Ρόζα ήταν διεθνίστρια και ο Λένιν εθνικιστής;». Πήραμε την εξής απάντηση:
«[…] θα μπορούσα να σου πω πως και η Ρόζα και ο Λένιν ήταν διεθνιστές, ίσως όμως η πρώτη να ήταν περισσότερο διεθνίστρια από τον Λένιν, πράγμα που και αυτό μπορεί να εξηγείται μερικώς από το γεγονός ότι δεν είχε να αντιμετωπίσει την εξαιρετικά δύσκολη πραγματικότητα μιας επαναστατημένης Ρωσίας».
Τι μας είπε εδώ ο φίλος Κώστας Κ. (έτσι υπογράφει τα σχόλιά του); Κατά την άποψή μας, μάς είπε το αυτονόητο! Γιατί πραγματικά, είναι αστείο να λέει κάποιος ότι ο Λένιν ήταν εθνικιστής κι η Λούξεμπουργκ διεθνίστρια. Από την άλλη όμως, όποιος ξέρει (το ξέρουν και τα μικρά …κνιτάκια!) ότι ο Λένιν «επένδυε» στο εθνικό ζήτημα, ενώ η Λούξεμπουργκ το θεωρούσε εμπόδιο για τη σοσιαλιστική επανάσταση, δεν μπορεί παρά να δεχθεί, αν θέλει να είναι έντιμος και ειλικρινής, ότι από τους δυο τους, ναι, ο Λένιν ήταν ο πιο «εθνικιστής».
Ο Κώστας Καλλωνιάτης το ξέρει φυσικά και θέλει να είναι έντιμος και ειλικρινής. Όπως το ξέρει κι ο ΓΜ. Ο οποίος όμως, προτιμάει να επιδίδεται σε «ταχυδακτυλουργίες»…
Γιατί;
Ακόμα και για το μικρότερο πταίσμα υπάρχει πάντα ένα κίνητρο. Το ίδιο ισχύει και για τις πολιτικές απάτες. Ποιο είναι το κίνητρο του ΓΜ;
Μα τι άλλο από αυτό που χαρακτηρίζει πολλές πλευρές της πολιτικής (και όχι μόνο) ζωής! Η προσπάθεια να συμβιβάσει κανείς τα ασυμβίβαστα. Η επιθυμία να έχει και την πίττα ολόκληρη και το σκύλο χορτάτο. Η επιδίωξη «και τούτο ποιείν κακείνο μη αφιέναι».
Στη συγκεκριμένη περίπτωση τα ασυμβίβαστα είναι ο «αντιεθνικισμός» κι ο αντι-αντιιμπεριαλισμός του ΓΜ και ο περίπλοκος και αντιφατικός χαρακτήρας της συνάρθρωσης των εθνικών διαστάσεων της ταξικής πάλης με τις διεθνικές. Και είναι η σταθερή επιλογή του ευρωπαϊκού «γηπέδου» ως πεδίο αγώνων και διεκδικήσεων των εργαζόμενων της Ελλάδας, αντί του ελληνικού. Και, βέβαια, είναι η απεμπόληση της δράσης σε μια χώρα με στόχο την κατάκτηση της πολιτικής εξουσίας σ’ αυτήν, χωρίς όμως και την «επίσημη» εγκατάλειψη και μη αποδοχή της κληρονομιάς που έχει αφήσει ο Μεγάλος Αιρετικός, ο Λένιν.
ΥΓ Είναι πολύ δύσκολο να γίνει κατανοητή η κριτική που ασκούμε στο post, αν δεν αναγνωστεί με προσοχή το επίμαχο άρθρο.
[1] Του ΚΚΕ, εννοείται. Καθ’ ό,τι, «κόμματα υπάρχουν πολλά, Κόμμα όμως μόνο ένα», και εκτός του Κόμματος ουδείς αναγνωρίζεται ως κομμουνιστής, και τα λοιπά και τα λοιπά και τα λοιπά…
[2] Δευτερεύουσα ταχυδακτυλουργία: η φράση «οικονομικό[ς] χώρο[ς], η γεωγραφία του οποίου δεν συμπίπτει με την κατακερματισμένη γεωγραφία των εθνικών κρατών». Δεν υπάρχει κανένας «οικονομικός χώρος» παρά μόνο ως αφαίρεση (και τι δουλειά έχει η αφαίρεση όταν μιλάει για γεωγραφία;). Ο συγκεκριμένος οικονομικός χώρος της διεθνούς κίνησης του κεφαλαίου είναι πάντα κάποιες χώρες! Εκτός κι αν θεωρήσουμε ότι το κεφάλαιο όχι μόνο δεν έχει πατρίδα, αλλά ούτε καν τόπο στον οποίο δραστηριοποιείται. Αλλά εδώ πλέον μπαίνουμε στα χωράφια του Λιακόπουλου και των Νεφελίμ του!
[3] Όχι απόλυτα ακριβές. Προσπαθεί να τη θεμελιώσει και με τον κλασικό τρόπο του θολώματος των νερών. Λόγου χάρη, αφιερώνοντας πολύ μεγάλο τμήμα του άρθρου του για να ασκήσει κριτική στον οικονομισμό των κλασικών θεωριών περί ιμπεριαλισμού και κυρίως στον οικονομισμό του Χίλφερντιγκ, ή στην εργαλειακή αντίληψη του κράτους. Θέσεις που δεν έχουν κανένα σοβαρό έρεισμα πλέον.
[4] Μη σας παραξενοφαίνονται τα βιβλία και τα άρθρα περί ιμπεριαλισμού. Είναι για …ξεκάρφωμα! ;-)
[5] Αυτή δεν είναι η κατηγορία που εξακοντίζεται σε όλους τους τόνους προς εκείνα τα τμήματα της Αριστεράς που εκτιμούν ότι η Ελλάδα έχει ζωή ακόμα και χωρίς ή μετά την ΕΕ;
Η εικόνα, με κάποιες δικές μας «προσαρμογές», από το retrotogo.com
Έχουμε μπει σε μια ιδιαίτερα κρίσιμη φάση του ελληνικού —αλλά και ευρωπαϊκού πλέον— αδιεξόδου. Δηλαδή, σε μια φάση, κατά την οποία καθίσταται πια ολοφάνερο πως το ελληνικό δημόσιο χρέος δεν «βγαίνει», πως η όποια «διευκόλυνση» θα περάσει μέσα από το νέο ευρωπαϊκό σχέδιο αντιμετώπισης των προβλημάτων χρέους, κυρίως των χωρών του Νότου, και πως αυτό το νέο σχέδιο που τώρα παζαρεύεται θα «συνταγματοποιήσει» τη μόνιμη λιτότητα, φορώντας στους εργαζόμενους της Ελλάδας αλλά και όλης της Ευρώπης το «σιδηρούν προσωπείο» των ακόμα πιο ασφυκτικών δημοσιονομικών περιορισμών. Επιπλέον, τα σενάρια της εκδίωξης της Ελλάδας από την «αγία ευρωπαϊκή οικογένεια» της Ευρωζώνης ποτέ δεν σταμάτησαν να ακούγονται και να ξανακούγονται από διάφορα χείλη.
Πώς σκέφτεται και ποια είναι η στάση της ελληνικής Αριστεράς έναντι της περιδίνησης στην οποία έχουμε περιπέσει; Κατά παράβαση κάθε στοιχειώδους κανόνα πλεύσης, διατηρώντας τον αυτόματο πιλότο που κάθε μερίδα της είχε ενεργοποιήσει πριν την κρίση (και επί σειρά ετών) σαν να μην έχει αλλάξει τίποτε! Το ΚΚΕ προσκαλεί τον λαό να ακολουθήσει το όραμα της Λαϊκής Εξουσίας (το οποίο, ενδεχομένως, αυτός θα ακολουθούσε με πολύ μεγαλύτερη προθυμία, αν δεν είχε κάποιες βάσιμες υπόνοιες ότι το ‘Λαϊκή’ είναι μια μετωνυμία του ‘κομματική’[1]). Ο ΣΥΝ —και οι περί αυτόν εκ του ΣΥΡΙΖΑ— ομνύει στο όνομα του «αριστερού ευρωπαϊσμού» και μάλιστα, από το καλοκαίρι και μετά, σε αντιπαράθεση με τον «δεξιό ευρωπαϊσμό» της ΔΗΜΑΡ (το ’να χέρι νίβει τ’ άλλο, και τα δυό το πρόσωπο…). Ίσως γιατί σέβεται τόσο πολύ την αρχή της ομοφωνίας της ΕΕ, που δεν λέει να το κουνήσει ρούπι αν αυτή δεν επιτευχθεί υπέρ της σοσιαλιστικής ευρωπαϊκής αλλαγής! Οι υπόλοιποι του ΣΥΡΙΖΑ, μαζί με την ΑΝΤΑΡΣΥΑ, κάνουν ό,τι μπορούν για να γελοιοποιήσουν την ιδέα που αρχίζει να φαντάζει όλο και περισσότερο αυτονόητη. Ότι δηλαδή, κάτι πρέπει να κάνουμε, κάπως πρέπει να αντιδράσουμε ως χώρα (άντε, να το διορθώσουμε: ως κοινωνικός σχηματισμός), δεν γίνεται να καθόμαστε με σταυρωμένα τα χέρια την ώρα που μας σταυρώνουν. Οι αναρχοαυτόνομοι και οι αντιεξουσιαστές (μαζί με τους ασφαλίτες που έχουν προσχωρήσει στο αναρχικό κίνημα, αν μας εννοείτε... ) συνεχίζουν το χαβά τους —και το χαβαλέ τους. Και όλοι μαζί, με τις ιδιομορφίες τους βέβαια ο καθένας, συνεχίζουν να φωνάζουν «όχι άλλο κάρβουνο!» σε κάθε νέα φτυαριά από κάρβουνο που μας θάβει όλους σιγά-σιγά (και ορισμένους πιο γρήγορα). Η όλη κατάσταση θα μπορούσε να περιγραφεί θαυμάσια με τον γνωστό ευρηματικό συνδυασμό της γενετήσιας πράξης και κεφαλαίων γραμμάτων. Αποφεύγουμε να γίνουμε πιο συγκεκριμένοι για να μη θεωρηθούμε ασόβαροι… ;-)
Παράλληλα με όλα τα παραπάνω, η ελληνική Αριστερά συνεχίζει να ανταλλάσσει μονόλογους περί του πρακτέου, όπου, σ’ αυτή την ανταλλαγή, το κάθε κομμάτι της προσπαθεί όχι τόσο να πείσει, όσο να περιχαρακώσει το «έχει» του σε υποστηρικτές και επιρροή, αλλά και, ταυτόχρονα, να διατηρήσει το αριστερό του προφίλ και αξιοπιστία. Εκεί, ακούγονται κατά καιρούς διάφορα ορέα. Σε δυο από αυτά θα εστιάσουμε στο παρόν και στο επόμενο post. Πιθανόν να σας φανούν «θεωρητικά» και να σας έρθει στο νου η φράση «εδώ ο κόσμος καίγεται κι αυτοί χτενίζονται». Λάθος. Όχι μόνο γιατί τρένο χωρίς ράγιες (πράξη χωρίς θεωρία) δεν πάει πουθενά, αλλά και γιατί πολλές φορές —και στην περίπτωσή μας είναι σαφές αυτό, όπως θα δείξουμε— η θεωρία επιστρατεύεται για να θεμελιωθούν στρατηγικές που αφορούν σ’ αυτό που λέγαμε παραπάνω, δηλαδή στο πρακτέο σήμερα, τώρα, αυτή τη στιγμή.
Τέλος, και για να μην υπάρχουν ανώφελες και αποπροσανατολιστικές παρεξηγήσεις, το γεγονός πως η κριτική μας εστιάζεται στις απόψεις ενός συγκεκριμένου παράγοντα της Αριστεράς (Γιάννης Μηλιός), ο οποίος εδώ και δυο-τρία χρόνια δραστηριοποιείται από τη θέση στελέχους —και εσχάτως με την ιδιότητα του σκιώδους υπουργού οικονομικών— ενός συγκεκριμένου κόμματος (ΣΥΝ), διόλου δεν σημαίνει ότι στοχοποιούμε το συγκεκριμένο πρόσωπο ή το συγκεκριμένο κόμμα της Αριστεράς, αφήνοντας στο απυρόβλητο άλλα. Κρίνουμε τις συγκεκριμένες απόψεις και μόνο αυτές και πέραν τούτου …ουδέν!
Το θέμα
Στο τεύχος 110 (Ιανουάριος – Μάρτιος 2010) του γνωστού και καλού περιοδικού «Θέσεις», το οποίο εκδίδεται υπό τη διεύθυνση του Γιάννη Μηλιού (εφεξής ΓΜ) εδώ και τριάντα σχεδόν χρόνια, περιλαμβάνεται και ένα άρθρο γραμμένο από τον ίδιο και τον Δημήτρη Π. Σωτηρόπουλο με τον τίτλο «Η έννοια του ιμπεριαλισμού και η μαρξική θεωρία του συνολικού-κοινωνικού κεφαλαίου». Στο άρθρο αυτό, που είναι βασισμένο στο βιβλίο των ίδιων οι οποίοι το υπογράφουν «Rethinking Imperialism: A Study of Capitalist Rule», αναπτύσσονται κάποιες απόψεις, τουλάχιστον «περίεργες». Στο παρόν post λοιπόν θα ασχοληθούμε κριτικά με αυτές.
Στο επόμενο, το δεύτερο δηλαδή μέρος αυτού του ενιαίου άρθρου, θα ασχοληθούμε με μια ιδιαίτερη πλευρά της επιχειρηματολογίας που έχει αναπτύξει ο ΓΜ προκειμένου να στηρίξει την άποψή του —και άποψη της πλειοψηφίας του ΣΥΝ αυτή τη «μνημονιακή» περίοδο— ότι ο δρόμος για την απαλλαγή από την εν εξελίξει εκπτώχευση των εργαζομένων της χώρας μας επ’ ουδενί περνάει έξω από το ευρώ ή την Ευρωπαϊκή Ένωση.
Να σημειωθεί από όσους τυχαίνει να διαβάζουν αυτές τις γραμμές πως η όποια κριτική μας, κριτική που θα γίνεται περιστασιακά και πολεμική, εστιάζεται σε συγκεκριμένα σημεία των απόψεων του Μηλιού και δεν έχει ως στόχο την εφ’ όλης της ύλης κριτική τοποθέτησή μας στο ακανθώδες ζήτημα που δίχαζε και διχάζει την Αριστερά («μέσα ή έξω από το ευρώ ή την ΕΕ;»).
Ζήτημα 1ον: Υποθέστε ότι ο Λένιν, ως άλλος Νεύτων, καθώς κάθεται κάτω από έναν Μηλιό,…
Στο άρθρο που προαναφέραμε, ο ΓΜ επιχειρεί να επανατοποθετήσει την έννοια του ιμπεριαλισμού εντός της αντίληψης του Μαρξ, σύμφωνα με την οποία το σύνολο των ατομικών κεφαλαίων ενός εθνικού αστικού κράτους, που συναποτελούν μια ενιαία κοινωνικοπολιτική δύναμη (αυτό που ο ίδιος ο Μαρξ αποκαλεί ‘συνολικό κεφάλαιο’), διαπλέκεται «εσωτερικά» με το εκάστοτε εθνικό κράτος και όχι ως να ήταν κάτι ξεχωριστό από αυτό, καθώς το κράτος «με το σύνολο των θεσμών του, με τις λειτουργίες διαμεσολάβησης και διαχείρισης, είναι εσαεί παρόν στη συγκρότηση των κοινωνικών τάξεων και στην κίνηση του κεφαλαίου». Κατά τον ΓΜ, το σπέρμα της παρέκκλισης από αυτή τη μαρξική αντίληψη ενυπάρχει στην πλειοψηφία των θεωρητικών περί ιμπεριαλισμού αναλύσεων, τόσο στις κλασικές, όσο και στις νεότερες. Από αυτή δε την πλειοψηφία των «αιρετικών», προσπαθεί να (μισο)αποσπάσει τον Λένιν καθώς, μέσα από κάποιες παράπλευρες αλλά άσχετες με το ζήτημα που εξετάζει διαδρομές στη λενινιστική θεωρία της ιμπεριαλιστικής αλυσίδας και του αδύνατου κρίκου, τον εμφανίζει ως «ορθόδοξο» ως προς το σημείο αυτό.
Θεμελίωση
Πού θεμελιώνει την εγκατάλειψη της Μαρξικής θέσης περί συνολικού κεφαλαίου από τους θεωρητικούς του ιμπεριαλισμού ο ΓΜ;
Τη θεμελιώνει κυρίως σε ένα σημείο από τα τέσσερα με τα οποία περιγράφει συνοπτικά (και ορθά) τις αντιλήψεις των κλασικών θεωρητικών του ιμπεριαλισμού (Χίλφερντιγκ, Λούξεμπουργκ, Μπουχάριν και Λένιν) για τις δομικές αλλαγές του καπιταλισμού των αρχών του 20ου αιώνα σε σχέση με τον καπιταλισμό της εποχής του Μαρξ. Πρώτα, τα τέσσερα σημεία:
«1. Η ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων οδηγεί σε μονοπωλιακές δομές οργάνωσης της παραγωγής (συγκέντρωση και συγκεντροποίηση). Η διαδικασία αυτή δημιουργεί πλεονάζον κεφάλαιο.
»2. Η παραγωγή διεθνοποιείται. Τα ‘‘εθνικά’’ ατομικά κεφάλαια αναπτύσσονται σε γεωγραφικό πεδίο που υπερβαίνει κατά πολύ τα εθνικά σύνορα.
»3. Ο καπιταλισμός γίνεται παγκόσμιο σύστημα, δηλαδή οι ‘‘νόμοι’’ του συστήματος αφορούν πλέον το παγκόσμιο επίπεδο.
»4. Το κράτος των αναπτυγμένων καπιταλιστικών χωρών ‘‘υποστηρίζει’’ γεωπολιτικά μέσω του (αποικιακού) ιμπεριαλισμού την κίνηση των κεφαλαίων ‘‘του’’. Στην πραγματικότητα συγχωνεύεται με τα μονοπώλια. Ο κόσμος μοιράζεται σε σφαίρες επιρροής. Ο ανταγωνισμός ανάμεσα στα ‘‘εθνικά’’ ατομικά κεφάλαια λαμβάνει τη μορφή των γεωπολιτικών ανταγωνισμών μεταξύ των ισχυρών κρατών».
Το σημείο που κατά τον ΓΜ αποτελεί το σώμα της «αίρεσης» είναι το σημείο 2. Με τα δικά του λόγια:
«Η αποδοχή του σημείου (2) των κλασικών αντιλήψεων του ιμπεριαλισμού σημαίνει ότι η διεθνής κίνηση των ατομικών κεφαλαίων διαμορφώνει έναν οικονομικό χώρο, η γεωγραφία του οποίου δεν συμπίπτει με την κατακερματισμένη γεωγραφία των εθνικών κρατών. Με άλλα λόγια, εκείνο που υπονοείται εδώ είναι μία διαρκής συνθήκη μη-αντιστοιχίας ανάμεσα στο κράτος (πολιτικό επίπεδο) και το κεφάλαιο (οικονομικό επίπεδο)».
Εδώ έχουμε την πρώτη και βασική «ταχυδακτυλουργία», το colpo grosso του «μάγου» ΓΜ, πάνω στo οποίo στηρίζεται όλη του η επιχειρηματολογία. Με αυτό, τεχνηέντως (ή εν αγνοία του· θα το δούμε αυτό το ζήτημα αργότερα και συνολικά), αποδίδει στους δεχόμενους το σημείο 2 την άποψη της μη αντιστοιχίας πολιτικού και οικονομικού πεδίου, μόνο και μόνο επειδή δέχονται το αναμφισβήτητο γεγονός της γεωγραφικής μη σύμπτωσης μεταξύ π.χ. εξαχθέντων γερμανικών κεφαλαίων και γερμανικής επικράτειας![2]
Πρόκειται φυσικά περί τεράστιας ανοησίας(;). Την οποία, εννοείται, δεν τη θεμελιώνει κατά κανένα[3] τρόπο πλην αυτού της αυθαίρετης ταύτισης διαφορετικών πεδίων. Όπως ακριβώς κάνει παραπάνω, με την ταύτιση(σύγχυση) του γεωγραφικού/τοπικού πεδίου και του πεδίου των σχέσεων που αναπτύσσονται εντός ενός δεδομένου εθνικού κράτους με το συνολικό κεφάλαιο του κράτους αυτού! Δηλαδή, όπως περίπου κάνουν όλοι όσοι ταυτίζουν τον φάντη με το ρετσινόλαδο!
Το αγκάθι
Τι είναι αυτό όμως που ενοχλεί τόσο πολύ τον ΓΜ στο σημείο 2 ώστε να επιστρατεύει ταχυδακτυλουργικές μαγείες και τρικς για να το καταρρίψει; Για όσους διαβάζουν τις «Θέσεις» και ξέρουν τις απόψεις του, το ερώτημα είναι πανεύκολο και η απάντηση έρχεται ακαριαία: Είναι η έννοια του εθνικού. Αυτό είναι το μεγάλο αγκάθι που κατά την άποψή του πληγώνει το «σώμα» της Αριστεράς και προσπαθεί να το βγάλει (αυτή είναι και η σημειολογική ερμηνεία των εισαγωγικών που βάζει στη λέξη).
Για τον ΓΜ η έννοια αυτή δεν υπάρχει. Όπως ακριβώς θεωρεί το έθνος-κράτος κατασκευασμένο εκ του μηδενός, έτσι ακριβώς θεωρεί και τις παράγωγες εξ αυτού έννοιες. Και ακριβώς επειδή η εθνική διάσταση είναι πάντα παρούσα στον αντιιμπεριαλιστικό προσανατολισμό της Αριστεράς, γι’ αυτό και ο ΓΜ έχει αναδειχθεί στον συνεπέστερο αντι-αντιιμπεριαλιστή των πρόσφατων δεκαετιών! Ακριβώς όπως το διαβάσατε[4]!
Για τον ΓΜ, επειδή τα έθνη-κράτη είναι κατά βάση ταξικά, δεν υπάρχει εθνική διάσταση, παρά μόνο ταξική. (Είναι σαν να λέμε ότι, επειδή το ανθρώπινο σώμα αποτελείται κατά 70% από νερό, εμείς, ας πούμε, είμαστε οι …WaterG700 και κοιμόμαστε κάθε βράδυ στη …μπανιέρα!). Κάπως έτσι κατέληξε να καταγγέλλει το ΚΚΕ επί «εθνοκομμουνισμώ». Κάπως έτσι κατέληξε να κατακεραυνώνει τους μικρομεσαίους ως πρωταθλητές της φοροδιαφυγής και εισφοροδιαφυγής. Και κάπως έτσι κατέληξε να εγκαταλείψει το έθνος-κράτος που ονομάζεται Ελλάδα —ως «δευτερεύον» πεδίο, το οποίο, να σημειωθεί, τελεί μάλιστα υπό την επιρροή του «εθνολαϊκισμού»— και να δείξει το δρόμο για το «προνομιακό» τοιούτο που ονομάζεται Ευρώπη (και η οποία, ως γνωστόν, αποτελείται μόνο από «κοινωνικούς σχηματισμούς»…).
Τα ευτράπελα
Δεν θα μπορούσε να τα αποφύγει βέβαια ο ΓΜ, έτσι όπως έχει απλοποιήσει τα πράγματα (στο μυαλό του). Δεν είναι εφικτό να τα αναφέρουμε όλα, καταλαβαίνετε. Θα περιοριστούμε στα δυο πιο χτυπητά.
Ένα πρώτο ευτράπελο είναι όταν ασκεί κριτική στον Πουλαντζά υποστηρίζοντας πως αν και «πολύ σωστά υποστήριξε» ότι «το κεφάλαιο δεν είναι ‘‘πράγμα’’ προς εξαγωγή, αναδεικνύοντας έτσι το πρόβλημα που προκύπτει από την εμμονή στην ‘‘εθνική προέλευση’’ των ατομικών κεφαλαίων», εντούτοις, η ανάλυσή του «παρότι επιχειρεί να δώσει έμφαση στο χαρακτήρα του κεφαλαίου ως κοινωνικής σχέσης, δεν είναι τελικά απαλλαγμένη από την προβληματική των κλασικών θεωριών του ιμπεριαλισμού. Σαν αποτέλεσμα, ο ίδιος επανέρχεται διαρκώς στη λογική της εθνικής προέλευσης των κεφαλαίων θεωρώντας πολλές φορές ότι τα ατομικά κεφάλαια τείνουν να ‘‘συμπαρασύρουν’’ μαζί τους τις ‘‘εθνικές’’ σχέσεις παραγωγής που αντιστοιχούν στη χώρα προέλευσης. Στο συλλογισμό του, το ‘‘αμερικάνικο’’ κεφάλαιο διεισδύοντας στον ευρωπαϊκό χώρο αρχίζει να καταλαμβάνει εξουσίες πραγματικής κυριότητας, διαδικασία που εγγράφεται μέσω μιας ‘‘εξ επαγωγής’’ αναπαραγωγής και στους κρατικούς θεσμούς της χώρας υποδοχής».
Τι να πει κανείς εδώ; Να περιοριστούμε μόνο να υποβάλλουμε στον ΓΜ το εξής ερώτημα:
Αν τα ατομικά κεφάλαια δεν τείνουν να συμπαρασύρουν μαζί τους τις εθνικές σχέσεις παραγωγής, γιατί τότε «λύσσαξε» αυτός και το κόμμα του και όλη η ελληνική Αριστερά για το πόδι που έβαλε η κινεζική COSCO στο λιμάνι του Πειραιά; Γιατί μίλαγε για «κινεζοποίηση των εργασιακών σχέσεων»; Τότε ή τώρα πουλάει φύκια για μεταξωτές κορδέλες;
Το δεύτερο ευτράπελο είναι όταν γράφει (τα bold δικά μας):
«Η ‘‘εσωτερική’’ σχέση κράτους και κεφαλαίου αποτελεί μία διπλή συνθήκη. Από τη μία, δεν επιτρέπει την αυτο-διάχυση των κρατικών κρίκων σε μία παγκόσμια αυτοκρατορία που δήθεν εποπτεύει-οργανώνει μία ομοιογενή παγκόσμια οικονομική δομή. Από την άλλη, δεν επιτρέπει στο κεφάλαιο που απομακρύνεται από τα εθνικά σύνορα να συνεχίζει να διατηρεί ‘‘σφραγίδα προέλευσης’’.
Καταλάβατε τι μας λέει εδώ ο μάγος EisenheiMηλιός; Εδώ μας λέει ότι το κράτος δεν επιτρέπει(!) στο κεφάλαιο που εξάγεται να διατηρεί τη σφραγίδα προέλευσης! Τόσο «διεθνιστικό» το κεφάλαιο (στο μυαλό πάντα του ΓΜ)!
Φυσικά, άλλο το τι έχει στο μυαλό του ο ΓΜ, κι άλλο το τι συμβαίνει στην πραγματικότητα. Την οποία πραγματικότητα την έχει περιγράψει με ακρίβεια ο ίδιος ο «μάγος» μας! Πότε; Μα όταν έλεγε (και ορθώς, ορθότατα) παραπάνω ότι το εθνικό κράτος «με το σύνολο των θεσμών του, με τις λειτουργίες διαμεσολάβησης και διαχείρισης, είναι εσαεί παρόν στη συγκρότηση των κοινωνικών τάξεων και στην κίνηση του κεφαλαίου.»! Πώς γίνεται από τη μια να είναι εσαεί παρόν και από την άλλη «να μην επιτρέπει στο κεφάλαιο που απομακρύνεται από τα εθνικά σύνορα να συνεχίζει να διατηρεί ‘‘σφραγίδα προέλευσης’’», όταν αυτή η «σφραγίδα προέλευσης» εξυπηρετεί το κεφάλαιο που έχει εξαχθεί; Και πάλι θα ρωτήσουμε τον ΓΜ και τους «συνεπείς ‘‘παλαιστές’’ της πάλης των τάξεων»: Αν ήταν έτσι, πώς διάολο προέκυψε η Οδηγία Μπολκενστάιν; Και γιατί γκάριζε όλη η ευρωπαϊκή Αριστερά, πασών των τάσεων και ρευμάτων, εναντίον της; Αφού τα ενδιαφερόμενα για την εφαρμογή της κράτη «δεν θα επέτρεπαν» να διατηρηθούν οι «σφραγίδες προέλευσης» τών κεφαλαίων που θα εξάγονταν από αυτά και, κατά συνέπεια, οι μισθοί Σλοβενίας δεν θα ίσχυαν ποτέ στην Ελλάδα!
Να γελάει κανείς ή να κλαίει; Ιδού η απορία!
Ο Λένιν ως κερασάκι στην Μηλ(ι)όπιττα!
Το κλου της υπόθεσης: Ο ΓΜ, ξεπερνώντας κάθε όριο θράσους, επιστρατεύει την προσέγγιση του Λένιν στο ζήτημα του ιμπεριαλισμού για να επιβεβαιώσει εκ πλαγίας οδού και από αδιαμφισβήτητο «μάρτυρα» τις «ταχυδακτυλουργίες» του!
Εκ πλαγίας οδού, γιατί, βέβαια, δεν μπορεί να βάλει τον Λένιν να αμφισβητεί αυτό που ο ίδιος δεν δέχεται (το περίφημο σημείο 2 της μετάλλαξης του καπιταλισμού στην ιμπεριαλιστική εκδοχή του). Έτσι, χαλάει κάμποσο μελάνι για να μας εξηγήσει ότι ο Λένιν δεχόταν τη διαπλοκή του κράτους και συνολικού κεφαλαίου σε ένα δεδομένο αστικό εθνικό κράτος! Τέτοια …αποκάλυψη! Και ανάμεσα στις εξηγήσεις του, κατορθώνει (διότι περί κατορθώματος πρόκειται!) να ισχυριστεί τη απίστευτη ανοησία:
«Στην αντίληψη του Λένιν η έννοια της ιμπεριαλιστικής αλυσίδας παύει να εμφανίζει τον ιμπεριαλισμό ως λύση στην απειλούμενη συνοχή του παγκόσμιου καπιταλισμού.»!!!
Αναπόφευκτα, —δεν γινόταν να σταματήσει εκεί τη λενινολογία, όσο κι αν θα το ήθελε—, μας ενημερώνει και για τη συνολικότερη λενινιστική προσέγγιση του ιμπεριαλισμού. Το κάνει όμως μέσα από μια «ουδέτερη», συνοπτική αφήγηση, που θα μπορούσε να αποτελέσει υπόδειγμα για φοιτητές δημοσιογραφίας, ώστε να καταλάβουν τι σημαίνει «αντικειμενική» ενημέρωση. Με αυτό τον τρόπο «ξεπετάει» (φεύγα κακό απ’ τα μάτια μου!) και τη λενινιστική σύλληψη του αδύναμου κρίκου. Έχει λόγο να κάνει τέτοια «ξεπέτα»; Αν έχει λέει! Για έναν συνεπή αντι-αντιιμπεριαλιστή όπως ο ΓΜ, είναι επικίνδυνη κάθε στάση πέραν των τριών λεπτών σε τέτοια επικίνδυνα χωράφια. Γιατί μεγαλώνει ο κίνδυνος να σκεφτεί κανείς πως, σύμφωνα με τα μυαλά που κουβαλάει ο «μάγος» μας, η θεωρία του αδύναμου κρίκου δεν είναι παρά η μεταμφίεση του αριστερού εθνικισμού[5] σε επαναστατική θεωρία! Κι αν το σκεφτεί, μπορεί να τον ρωτήσει. Και τότε τι λένε;
Είναι κάτι χειρότερο από έγκλημα και κάτι πολύ χειρότερο από λάθος. Είναι απάτη!
Αυτό ακριβώς ισχυριζόμαστε για το συζητούμενο άρθρο του ΓΜ. Κατά την εκτίμησή μας, πρόκειται περί μιας καραμπινάτης ιδεολογικοπολιτικής απάτης! Το ισχυριζόμαστε και θα επιχειρήσουμε να πείσουμε όσους αμφιβάλλουν.
Είναι ποτέ δυνατόν, ένας άνθρωπος που έχει φάει με το κουτάλι τον Μαρξ, τον Λένιν και όλη την κύρια μαρξιστική βιβλιογραφία, κλασική και σύγχρονη, να κάνει τέτοια λάθη; Είναι ποτέ δυνατόν να επιδεικνύει τόση σύγχυση ταυτίζοντας τη γεωγραφική διάσταση του ιμπεριαλιστικού καπιταλισμού με τις σχέσεις εθνικού κράτους και συνολικού κεφαλαίου αυτού του κράτους; Και είναι ποτέ δυνατόν να επιστρατεύει τον …Λένιν, για να υποστηρίξει, έστω και πλαγίως, τις πάγιες και διακηρυγμένες αντιλήψεις του για την κατ’ αυτόν σοβαρή επιμόλυνση της εν Ελλάδι Αριστεράς με εθνικιστικές αντιλήψεις; Σας παρακαλούμε τώρα!...
Μια στάση για μια άλλη στάση
Θα κάνουμε μια μικρή παρέκβαση για να φωτίσουμε ακόμα περισσότερο τα τερτίπια του ΓΜ. Προς τούτο, θα επικαλεστούμε μια συζήτηση που είχαμε πριν από 6-7 εβδομάδες σε κάποιο άλλο blog με τον Κώστα Καλλωνιάτη. Η διαμετρική διαφορά των δυο στάσεων κάνει τα λόγια σχεδόν περιττά.
Όπως είναι γνωστό, ο Κώστας Καλλωνιάτης, οικονομολόγος και ανέντακτος αριστερός, μέσα από την αρθρογραφία του των τελευταίων μηνών για το πρόβλημα της οικονομικής κρίσης και της κρίσης του ελληνικού χρέους (με όλα τα συμπαρομαρτούντα: ΔΝΤ, Μνημόνιο, κ.λπ., κ.λπ.), έχει εκφράσει την άποψη πως ο στρατηγικός προσανατολισμός της Αριστεράς για την αντιμετώπιση όλων αυτών των κρισιμότατων ζητημάτων πρέπει να είναι σταθερά ευρωπαϊκός. Μ’ άλλα λόγια, η άποψή του συμπίπτει με αυτήν του ΓΜ (και της πλειοψηφίας του ΣΥΝ, καθώς και άλλων αριστερών δυνάμεων).
Στον διαδικτυακό διάλογο που προαναφέραμε, βρεθήκαμε σε διαφωνία με ορισμένα σημεία του σκεπτικού του σχετικά με τις σχέσεις εθνικού/διεθνικού. Και κάποια στιγμή, τον ρωτήσαμε ρητορικά με μια αποστροφή σκόπιμης υπερβολής: «Δηλαδή, η Ρόζα ήταν διεθνίστρια και ο Λένιν εθνικιστής;». Πήραμε την εξής απάντηση:
«[…] θα μπορούσα να σου πω πως και η Ρόζα και ο Λένιν ήταν διεθνιστές, ίσως όμως η πρώτη να ήταν περισσότερο διεθνίστρια από τον Λένιν, πράγμα που και αυτό μπορεί να εξηγείται μερικώς από το γεγονός ότι δεν είχε να αντιμετωπίσει την εξαιρετικά δύσκολη πραγματικότητα μιας επαναστατημένης Ρωσίας».
Τι μας είπε εδώ ο φίλος Κώστας Κ. (έτσι υπογράφει τα σχόλιά του); Κατά την άποψή μας, μάς είπε το αυτονόητο! Γιατί πραγματικά, είναι αστείο να λέει κάποιος ότι ο Λένιν ήταν εθνικιστής κι η Λούξεμπουργκ διεθνίστρια. Από την άλλη όμως, όποιος ξέρει (το ξέρουν και τα μικρά …κνιτάκια!) ότι ο Λένιν «επένδυε» στο εθνικό ζήτημα, ενώ η Λούξεμπουργκ το θεωρούσε εμπόδιο για τη σοσιαλιστική επανάσταση, δεν μπορεί παρά να δεχθεί, αν θέλει να είναι έντιμος και ειλικρινής, ότι από τους δυο τους, ναι, ο Λένιν ήταν ο πιο «εθνικιστής».
Ο Κώστας Καλλωνιάτης το ξέρει φυσικά και θέλει να είναι έντιμος και ειλικρινής. Όπως το ξέρει κι ο ΓΜ. Ο οποίος όμως, προτιμάει να επιδίδεται σε «ταχυδακτυλουργίες»…
Γιατί;
Ακόμα και για το μικρότερο πταίσμα υπάρχει πάντα ένα κίνητρο. Το ίδιο ισχύει και για τις πολιτικές απάτες. Ποιο είναι το κίνητρο του ΓΜ;
Μα τι άλλο από αυτό που χαρακτηρίζει πολλές πλευρές της πολιτικής (και όχι μόνο) ζωής! Η προσπάθεια να συμβιβάσει κανείς τα ασυμβίβαστα. Η επιθυμία να έχει και την πίττα ολόκληρη και το σκύλο χορτάτο. Η επιδίωξη «και τούτο ποιείν κακείνο μη αφιέναι».
Στη συγκεκριμένη περίπτωση τα ασυμβίβαστα είναι ο «αντιεθνικισμός» κι ο αντι-αντιιμπεριαλισμός του ΓΜ και ο περίπλοκος και αντιφατικός χαρακτήρας της συνάρθρωσης των εθνικών διαστάσεων της ταξικής πάλης με τις διεθνικές. Και είναι η σταθερή επιλογή του ευρωπαϊκού «γηπέδου» ως πεδίο αγώνων και διεκδικήσεων των εργαζόμενων της Ελλάδας, αντί του ελληνικού. Και, βέβαια, είναι η απεμπόληση της δράσης σε μια χώρα με στόχο την κατάκτηση της πολιτικής εξουσίας σ’ αυτήν, χωρίς όμως και την «επίσημη» εγκατάλειψη και μη αποδοχή της κληρονομιάς που έχει αφήσει ο Μεγάλος Αιρετικός, ο Λένιν.
ΥΓ Είναι πολύ δύσκολο να γίνει κατανοητή η κριτική που ασκούμε στο post, αν δεν αναγνωστεί με προσοχή το επίμαχο άρθρο.
[1] Του ΚΚΕ, εννοείται. Καθ’ ό,τι, «κόμματα υπάρχουν πολλά, Κόμμα όμως μόνο ένα», και εκτός του Κόμματος ουδείς αναγνωρίζεται ως κομμουνιστής, και τα λοιπά και τα λοιπά και τα λοιπά…
[2] Δευτερεύουσα ταχυδακτυλουργία: η φράση «οικονομικό[ς] χώρο[ς], η γεωγραφία του οποίου δεν συμπίπτει με την κατακερματισμένη γεωγραφία των εθνικών κρατών». Δεν υπάρχει κανένας «οικονομικός χώρος» παρά μόνο ως αφαίρεση (και τι δουλειά έχει η αφαίρεση όταν μιλάει για γεωγραφία;). Ο συγκεκριμένος οικονομικός χώρος της διεθνούς κίνησης του κεφαλαίου είναι πάντα κάποιες χώρες! Εκτός κι αν θεωρήσουμε ότι το κεφάλαιο όχι μόνο δεν έχει πατρίδα, αλλά ούτε καν τόπο στον οποίο δραστηριοποιείται. Αλλά εδώ πλέον μπαίνουμε στα χωράφια του Λιακόπουλου και των Νεφελίμ του!
[3] Όχι απόλυτα ακριβές. Προσπαθεί να τη θεμελιώσει και με τον κλασικό τρόπο του θολώματος των νερών. Λόγου χάρη, αφιερώνοντας πολύ μεγάλο τμήμα του άρθρου του για να ασκήσει κριτική στον οικονομισμό των κλασικών θεωριών περί ιμπεριαλισμού και κυρίως στον οικονομισμό του Χίλφερντιγκ, ή στην εργαλειακή αντίληψη του κράτους. Θέσεις που δεν έχουν κανένα σοβαρό έρεισμα πλέον.
[4] Μη σας παραξενοφαίνονται τα βιβλία και τα άρθρα περί ιμπεριαλισμού. Είναι για …ξεκάρφωμα! ;-)
[5] Αυτή δεν είναι η κατηγορία που εξακοντίζεται σε όλους τους τόνους προς εκείνα τα τμήματα της Αριστεράς που εκτιμούν ότι η Ελλάδα έχει ζωή ακόμα και χωρίς ή μετά την ΕΕ;
Η εικόνα, με κάποιες δικές μας «προσαρμογές», από το retrotogo.com
