Απορίες με τη Douzina (Α´ μέρος)

ΤΗΝ ΚΥΡΙΑΚΗ που μας πέρασε διαβάσαμε στην Αυγή ένα άρθρο τού Κώστα Δουζίνα με τίτλο Να αφήσουμε την αριστερή μελαγχολία. Το άρθρο γράφτηκε με αφορμή την πρόσφατη Πανελλαδική Συνδιάσκεψη του ΣΥΡΙΖΑ και κινείται στα γνωστά μονοπάτια σκέψης που ακολουθεί ο καθηγητής Κώστας Δουζίνας. Δηλαδή, για να το πούμε χοντρικά, στα μονοπάτια που έχει χαράξει ο Χαρντ με τον Νέγκρι και τα οποία ο Κώστας Δουζίνας θεωρεί ότι μας οδηγούν στο ξέφωτο κι από εκεί, ίσως, στον επίγειο Παράδεισο.

Ποτέ δεν μας γέμισαν το μάτι τα συγκεκριμένα μονοπάτια, γνωστό αυτό. Πολύ μπερδεμένα τα βρίσκαμε, πολύ δυσδιάκριτα χαραγμένα, και μάλιστα σε έναν σχεδόν αόρατο χάρτη, πολύ θεωρητικές κατασκευές. Ας πούμε ενδεικτικά και εστιάζοντας σε ζητήματα συναφή με το άρθρο τού Κώστα Δουζίνα: Το χοντροκέφαλό μας δεν μπορούσε ακριβώς να συλλάβει πώς το πλήθος δεν είναι μεν λαός χωρίς όμως να ξεπέφτει και στην κατηγορία τού όχλου. Τι είναι αυτό το περίφημο πλήθος τέλος πάντων, αυτή η Ενική Πολλαπλότητα, από τη στιγμή που οι ίδιοι οι γεννήτορές του το χαρακτηρίζουν απεριόριστο και απροσμέτρητο και μη δυνάμενο να αντιπροσωπευθεί; Αυτό που δεν μπορεί να (περι)οριστεί και να μετρηθεί δεν θυμίζει λίγο τον προαιώνιο, παντοδύναμο και έξω από τα ανθρώπινα μέτρα Θεό; Κι ύστερα, εντάξει, την Πολλαπλότητα την καταλαβαίνουμε, αλλά η Ενικότητα; Γύρω από τι συγκροτείται αυτή η Ενικότητα του Πολλαπλού, τι είναι εκείνο που ενώνει το Πολλαπλό;

Το Πλήθος δεν είναι Όχλος, μάς έχουν πει οι  Χαρντ και Νέγκρι, γιατί είναι οργανωμένο. Ναι, αλλά πώς γίνεται να οργανώνεται το απροσμέτρητο και απεριόριστο, αυτό που δεν μπορεί να μετρηθεί κι αυτό που δεν μπορεί να (περι)οριστεί; Η διαδικασία τού να οργανώνεις κάτι ή να οργανώνεσαι σε κάτι δεν εμπεριέχει ορισμούς και περιορισμούς …εξ ορισμού; Δεν προϋποθέτει υπολογισμούς, δηλαδή ‘‘μέτρημα’’, και αντιπροσωπεύσεις;

Κι ακόμα μας έχουν πει ότι η κύρια συγκολλητική ουσία τού πλήθους, αυτό που το συγκροτεί ως Ενικότητα και το εμπνέει στην επιδίωξη της απόλυτης δημοκρατίας —μιας δημοκρατίας που δεν έχει καμία σχέση με τις κλασικές θεσμοποιημένες μορφές διακυβέρνησης— είναι η κοινή εναντίωση προς την εξουσία, η αντεξουσία. Δεν ξέρουμε αν είναι όντως έτσι, οι Χαρντ και Νέγκρι είναι σοφοί κι εμείς ασθενικοί. Εκείνο όμως που ξέρουμε είναι ότι αυτή η αντεξουσία είναι μία περίεργη και επίσης μπερδεμένη έννοια, τουλάχιστον όπως την αναλύουν. Διότι αναγνωρίζουν ότι ένα από τα τρία πρωταρχικά συστατικά στοιχεία της, και μάλιστα, προφανώς, εκείνο που έπεται των δύο άλλων, είναι η συντακτική εξουσία! Η οποία, όπως επίσης αναγνωρίζουν στο τελευταίο βιβλίο τής τριλογίας τους Κοινοπολιτεία συμπληρώνοντας (ή ανασκευάζοντας;) θέσεις που ανέπτυξαν στα δύο πρώτα Αυτοκρατορία και Πλήθος, προϋποθέτει ότι το πλήθος, που δεν είναι λαός αλλά ούτε και όχλος, θα συγκροτηθεί (= οργανωθεί) και ως πολιτικό σώμα —χωρίς όμως να είναι απόλυτα σαφείς αν αυτό μπορεί να επιτευχθεί αδιαμεσολάβητα από κάποια εξωτερική, οργανώνουσα συλλογική διάνοια, όπως πίστευε ο Λένιν, ας πούμε. (Όλα αυτά τα τελευταία είναι ένας καλός λόγος για να προβληματιστούν προς πάσα κατεύθυνση οι κάθε λογής αντιεξουσιαστές —και οι φίλοι τους— για τα όρια του αυτο σε οποιαδήποτε εφαρμογή του: αυτο-οργάνωση, αυτο-νομία, αυτο-καθορισμός και δεν συμμαζεύεται. Λέμε τώρα…)

ΑΣ ΑΦΗΣΟΥΜΕ όμως τους Χαρντ και Νέγκρι στην ησυχία τους, κι ας γυρίσουμε εκεί από όπου ξεκινήσαμε: στο άρθρο τού Κώστα Δουζίνα (ΚΔ). Καθώς είναι φυσικό κι επόμενο, εξ αιτίας των ιδεολογικών συντεταγμένων στις οποίες κινείται, όπως προαναφέραμε, οι ισχυρισμοί του μας προξένησαν επίσης κάμποσες (πολλές) απορίες. Επιλέξαμε να εκφράσουμε αυτές που μας φάνηκαν κυριότερες. Συνδέονται με τέσσερα σημεία από το κείμενό του. Τα παραθέτουμε ένα προς ένα, με άλλη γραμματοσειρά και χρώμα για τους επιπόλαια ή βιαστικά αναγιγνώσκοντες, και εν συνεχεία εκφράζουμε τις σχετικές απορίες μας.

1.

Υπάρχουν ενέργειες που προετοιμάζεις και άλλες, όπως ο έρωτας ή η επανάσταση, που σε κτυπούν κατακούτελα χωρίς προειδοποίηση.

Θα καταλαβαίναμε πολύ καλά και θα συμφωνούσαμε, αν ο ΚΔ αντί τής λέξης προετοιμάζεις είχε επιλέξει τη λέξη προγραμματίζεις, ρυθμίζεις ή κάποια παρόμοια. Σωστά: η επανάσταση δεν είναι σαν την αφύπνιση ενός κινητού τηλεφώνου για να την προγραμματίσεις, ούτε καυστήρας καλοριφέρ για να τη ρυθμίσεις. Όμως ο ΚΔ διαλέγει μια άλλη λέξη που, παρά την πολυετή παραμονή του στο Λονδίνο, ξέρει πολύ καλά τη διαφορά της από τις προαναφερθείσες: προετοιμάζεις. Γιατί δεν γίνεται να προετοιμάσεις (και να προετοιμαστείς) για μία επανάσταση; Η Ιστορία έχει γεμίσει τόμους και τόμους με επαναστάσεις για τις οποίες κάποιοι δούλεψαν χρόνια και χρόνια για να τις προετοιμάσουν κι έτσι ν’ αδράξουν τη μέρα τής επανάστασης όταν δόθηκε η αφορμή. Για να μείνουμε μόνο σε τρεις εμβληματικές και με τεράστια και παγκόσμια επιρροή, ήταν η Επανάσταση για την Ανεξαρτησία τών εποίκων της Αμερικής μία εξέλιξη που προέκυψε άνευ προετοιμασίας; Ήταν μήπως η Γαλλική Επανάσταση κάτι που προέκυψε ξαφνικά, όπως ο έρωτας, χωρίς καμία πρωτοπορία τής αστικής τάξης να βάλει το χεράκι της; Και βέβαια, ήταν η Οκτωβριανή Επανάσταση ένα γεγονός που γεννήθηκε όπως η Αθηνά από το κεφάλι τού Δία, χωρίς τη χρήση οποιουδήποτε εμβρυουλκού; Όχι. Συνεπώς, τι μας γράφει ο κύριος καθηγητής εδώ; Εξοβελίζει την ιδέα τής επανάστασης εφ’ όρου ζωής τού πλανήτη Γη επειδή προς το παρόν δεν είναι ορατή ούτε με κιάλια; Υπονοεί ότι η έννοια επανάσταση έχει τροποποιηθεί ριζικά στον 21^ο αιώνα; Κάτι άλλο που δεν διανοούμεθα; Ας μας τα πει να το καταλάβουμε κι εμείς οι χοντροκέφαλοι. Κι αν δεν θέλει να μπει στον κόπο για πέντε «Τσάκαλους» —όπως μας αποκάλεσε ειρωνικά κάποιος αναγνώστης τού Red Notebook επειδή τολμήσαμε να επικρίνουμε (1 & 2) ένα από τα enfants terribles τού ΣΥΝ, τον Ευκλείδη Τσακαλώτο—, ας το κάνει για τους πολύ περισσότερους αναγνώστες τής Αυγής. Να μην έχει την παραμικρή αμφιβολία ότι, ακόμα κι αν στηριχτούμε στους νόμους τών πιθανοτήτων και μόνο, οι ‘‘Τσάκαλοι’’ που τη διαβάζουν είναι πολύ περισσότεροι από εμάς…

2.

Ο Βάλτερ Μπένγιαμιν ονόμασε «αριστερή μελαγχολία» την κατάσταση του αριστερού που έχει προσκολληθεί σε μια ιδέα ή θεωρία και αγαπάει αυτήν την ιδέα —και την αποτυχία της— περισσότερο από την ευκαιρία να αρπάξει τη δυνατότητα ριζικής αλλαγής. Η ταύτιση με επιλογές και ταυτότητες του παρελθόντος, ένας περίεργος ναρκισσισμός, αδρανοποιεί ή περιθωριοποιεί την υποχρέωση για δράση. […] Φάνηκε αυτό στη συνδιάσκεψη. Πολλοί έχουν μείνει σε ιδεολογίες και λογικές που έχασαν την κοινωνική τους γείωση και θεωρητική νομιμοποίηση και ως αποτέλεσμα έβαλαν την Αριστερά στην γωνία για πολλές δεκαετίες.

Εδώ, οι απορίες μας μεγαλώνουν. Κατ’ αρχήν: Πώς είναι δυνατόν ο ΚΔ, ένας καταξιωμένος, έστω και ακαδημαϊκός, διανοητής να διαπράττει τέτοια λαθροχειρία, καταφεύγοντας σε ένα παιδαριώδες όσο και κατάπτυστο name dropping, παρόμοια με τον τελευταίο ανόητο τού διαδικτύου που προσπαθεί να ισχυροποιήσει έξωθεν τις απόψεις του, χωρίς να ξέρει που του πάνε τα τέσσερα; Διότι ο δυστυχής ο Μπένγιαμιν, όταν έγραφε το συγκεκριμένο κείμενο, δεν είχε κατά νου καθόλου το ελάττωμα πολλών από εμάς να θέλουμε να επαναλάβουμε το παρελθόν, χωρίς να έχουμε βγάλει τα κατάλληλα διδάγματα από αυτό και κλείνοντας τα μάτια ή το μυαλό στις αλλαγές που έχουν συντελεστεί στο μεταξύ. Είχε στο μυαλό του την υποκριτική εν πολλοίς ευαισθησία και απογοήτευση του προοδευτικού, αριστερόμορφου συρφετού τής εποχής του, και ιδίως τής διανόησης, για τα δεινά τών καταπιεσμένων και υφιστάμενων τη δυστυχία τής οικονομικής μαζών! Ένα διόλου ευκαταφρόνητο τμήμα αυτού τού συρφετού, αν δεν κάνουμε λάθος, έχει συσπειρωθεί στον ΣΥΝ μετά τη διάσπασή του το ’91, και πολλοί από αυτό το τμήμα τον ακολουθούν και μετά τη δημιουργία τού ΣΥΡΙΖΑ. Πώς μπορεί να τα αγνοεί αυτά ο ΚΔ (ο οποίος, επίσης αν δεν κάνουμε λάθος, συντάσσεται με τον ΣΥΡΙΖΑ) και αντί διαίρεσης να κάνει πολλαπλασιασμό, ανασκολοπίζοντας μετά θάνατο τον δύσμοιρο Μπένγιαμιν; Να υποθέσουμε ότι κλέβει τόσο ασύστολα στα χαρτιά για να μοιράσει τους άσους στο κομματικό σχήμα που στηρίζει; Τα κάνουν αυτά οι οργανικοί διανοούμενοι της ‘‘αντιαυταρχικής’’, ‘‘αντιιεραρχικής’’, Πληθυντικής και, βεβαίως βεβαίως, ‘‘αντισταλινικής’’ Αριστεράς; Τότε τι χειρότερο μένει για μας τους άλλους, τα ‘‘καθάρματα’’;

Δεν θα πούμε άλλα επ’ αυτού. Εξ άλλου, τη συγκεκριμένη θεωρητικοπολιτική απατεωνιά τού ΚΔ την έχει επισημάνει πρώτος ο Αντώνης τού Lenin Reloaded (οι δύσπιστοι μπορούν να διαβάσουν σε δική του μετάφραση το αυθεντικό επίμαχο κείμενο του Μπένγιαμιν) σε μία από τις καλές στιγμές του, όπου ο Lenin είναι πράγματι Reloaded και όχι Fucked. (Ναι! Εμείς είμαστε ‘‘οπορτουνιστές’’ και ‘‘κυνικοί’’ θιασώτες τού άσπρη γάτα μαύρη γάτα αρκεί να πιάνει ποντίκια και δεν διστάζουμε να παραπέμπουμε καταφατικά σε απόψεις ανθρώπων με τους οποίους έχουμε σοβαρές πολιτικές διαφωνίες κατά άλλα, αν κρίνουμε ότι βοηθούν την Υπόθεσή μας! Ακριβώς όπως έκανε και ο ‘‘οπορτουνιστής’’ Λένιν στην περίπτωση του Λεβ Κάμενεφ ή του Άντον Πάνεκουκ, ας πούμε...)

Ερχόμαστε σε κάποιες άλλες απορίες.

Είναι προφανές ότι ο ΚΔ, με τις αναφορές του στην πρόσφατη Πανελλαδική Συνδιάσκεψη του ΣΥΡΙΖΑ και σε εκείνους οι οποίοι «έχουν μείνει σε ιδεολογίες και λογικές που έχασαν την κοινωνική τους γείωση και θεωρητική νομιμοποίηση και ως αποτέλεσμα έβαλαν την Αριστερά στην γωνία για πολλές δεκαετίες» φωτογραφίζει εκείνους που συγκρότησαν την Αριστερή Πλατφόρμα και διαχωρίστηκαν από τους υπόλοιπους με ξεχωριστή λίστα. Και είναι επίσης προφανές ότι όταν κάνει λόγο για «ταύτιση με επιλογές και ταυτότητες του παρελθόντος» υπονοεί τα πρωτοσοσιαλιστικά καθεστώτα τού 20^ου αιώνα με πρώτο και καλύτερο το καθεστώς που εγκαθίδρυσε η Οκτωβριανή Επανάσταση. Σωστά μέχρι εδώ; Ολόσωστα!  

Απορία πρώτη: Πώς είναι δυνατόν να αγνοεί ο ΚΔ ότι η αριστερή πτέρυγα του ΣΥΡΙΖΑ (και αριστερή πτέρυγα δεν είναι μόνο η Αριστερή Πλατφόρμα) ουδέποτε έχει διακηρύξει ότι το μόνο που αρκεί να κάνουμε σήμερα είναι να ξεπατικώσουμε την Ιστορία τού προηγούμενου αιώνα, αλλά, αντίθετα, προσεγγίζει όλη αυτή την περίοδο —γενικά και ανεξαρτήτως παρατηρούμενων υποκειμενικών αδυναμιών— με κριτικό και αναστοχαστικό πνεύμα; Έχει την εντύπωση ο ΚΔ ότι όλοι όσοι τασσόμαστε υπέρ τής συμπαράταξης της όλης Αριστεράς, προσυπογράφουμε ταυτόχρονα και τις εκτιμήσεις τού ΚΚΕ γι’ αυτό το ζήτημα; Κι έχει ακόμα την εντύπωση ότι όσοι απορρίπτουμε την ιδέα «ένα είναι το κόμμα: το κίνημα» αποδεχόμαστε την άλλη που λέει «ένα είναι το Κόμμα»; Γιατί μας τσουβαλιάζει τόσο ολοκληρωτικά, απλουστευτικά και μηχανιστικά ο κατά τα άλλα αντιαυταρχικός κύριος καθηγητής σε ένα τσουβάλι;

Απορία δεύτερη: Εντάξει καταλαβαίνουμε τι εννοεί όταν αναφέρεται σε λογικές τού παρελθόντος, λέξη πολύ παραπλήσια με τις λέξεις πρακτικές, νοοτροπίες, αντιλήψεις και τα συναφή. Καταλαβαίνουμε και δεν διαφωνούμε. Είναι πολλά από αυτές τις λογικές που η Αριστερά πρέπει να αφήσει πίσω της. Αλλά τι εννοεί όταν κάνει λόγο για ιδεολογίες; Ποιες ακριβώς ιδεολογίες πρέπει να ενταφιάσουμε; Τις ιδεολογίες υπό τις σημαίες τών οποίων οι άνθρωποι —οι άνθρωποι: με τα καλά τους και τα κακά τους, τις αρετές τους και τις αμαρτίες τους, τα σωστά τους και τα λάθη τους, έτσι είναι οι άνθρωποι— επιχείρησαν την έφοδο στον ουρανό; Μα δεν είναι και δική του ιδεολογία αυτή; Όταν μιλάει για σοσιαλισμό ή δημοκρατικό σοσιαλισμό πιστεύει ότι αυτά δεν είναι ιδεολογίες (με την καλή έννοια βέβαια), νομίζει πως είναι αποτελέσματα τάχα καινοφανών διεργασιών τού 21^ου αιώνα κι όχι τού προηγούμενου προπροηγούμενου; Φανταζόμαστε πως όχι. Επομένως; Δεν χρωστάει ο ΚΔ να διευκρινίσει ποιες είναι αυτές οι ιδεολογίες που πρέπει να κλείσουμε στο χρονοντούλαπο της Ιστορίας;

(Θα συνεχίσουμε με τις υπόλοιπες απορίες μας στο Β´ μέρος τού σημειώματος.)

Στη photo, ο Κώστας Δουζίνας σε κάποια διάλεξή του. Την επιλέξαμε γιατί η έκφρασή του στο συγκεκριμένο στιγμιότυπο εικονογραφεί με αρκετά μεγάλη ακρίβεια την ένταση και το μέγεθος των δικών μας αποριών για το συζητούμενο άρθρο του...