Ένας άγριος την 28η Οκτωβρίου και ένας ‘‘αναρχοεθνοκομμουνιστής’’ για την πατρίδα και τον πατριωτισμό

Αναδημοσιεύουμε, χωρίς σχόλια για την ώρα (θα σχολιάσουμε στην επόμενη ανάρτηση), δύο κείμενα που κινούνται στο κλίμα τών ημερών τής επετείου τού ΟΧΙ. Το πρώτο είναι του Ηλία Ιωακείμογλου και δημοσιεύτηκε πέρυσι τέτοιες μέρες στο Red Notebook. Το δεύτερο είναι του Μιχαήλ Μπακούνιν, γράφτηκε πριν κάνα δύο αιώνες και βάλε, και το αλιεύσαμε από τους Σχολιαστές χωρίς Σύνορα και την Iskra.

ЖOЖOЖOЖOЖ

Ένας άγριος την 28η Οκτωβρίου

(του Ηλία Ιωακείμογλου)

Τι θα έλεγε, άραγε, ένας «άγριος», σαν και αυτούς που βρίσκουμε ακόμη ξεχασμένους στον Αμαζόνιο όταν θα έβλεπε τις εορταστικές εκδηλώσεις της 28ης Οκτωβρίου; Ένας άγριος ή ένα παιδί στο οποίο δεν έχει ακόμη εγγραφεί το πολιτισμικό σύστημα αναφοράς των ενηλίκων, δεν θα κατανοούσαν καθόλου το νόημα του θεάματος, όπως θα κατανοούσαν αυθόρμητα μεμιάς το τράβηγμα ενός μαχαιριού ή μια φιλική χειρονομία, το κλάμα ή το γέλιο και όλα τα σημεία των οποίων το νόημα μάς προσφέρεται αβίαστα, χωρίς τη μεσολάβηση μιας νοητικής επεξεργασίας. Για να κατανοήσουν το νόημα του εορτασμού θα έπρεπε να τους δώσουμε εξηγήσεις, διότι η εθνική γιορτή είναι μια καθαρά νοητική επινόηση, μια κοινωνικά κατασκευασμένη εμπειρία.

Θα μας ρωτούσαν καταρχήν σε τι αποσκοπεί αυτό που συμβαίνει, οι αναρτημένες σημαίες, οι παρελάσεις, οι εκφωνήσεις λόγων. Εάν απαντούσαμε, πολύ λογικά, ότι αυτά αποσκοπούν στη διατήρηση μιας μνήμης για ένα σπουδαίο γεγονός, θα μας ρωτούσαν γιατί δεν καθόμαστε στο σπίτι μας να αναλογιστούμε, να αναπολήσουμε και να εκτιμήσουμε την αξία όσων συνέβησαν τότε, την 28η Οκτωβρίου. Μια εθνική εορτή αναγνωρίζεται και υπάρχει μόνο επειδή έχει ρόλο σε μια διαδικασία κοινωνικοποίησης —και κοινωνικοποίηση σημαίνει παιχνίδι ανταλλαγής. Σε τι συνίσταται αυτή η ανταλλαγή;

Το θέαμα της συμμετοχής μου στην εθνική εορτή το προσφέρω στους άλλους που επίσης συμμετέχουν, και εκείνοι σε εμένα, ώστε να υπάρξει αμοιβαία αναγνώρισή μας μέσα από τα συλλογικά υπονοούμενα που διακινεί το τελετουργικό της κοινής μας λατρείας. Αν αναρτήσω στην αυλή μου την προσωπική μου σημαία και επιδίδομαι σε πράξεις λατρείας και αφοσίωσης σε αυτήν, οι γείτονές μου θα δουν την δική μου, προσωπική σημαία, σαν ένα πανί που κυματίζει. Όταν όμως αναρτώ την ελληνική σημαία στο μπαλκόνι μου, όπως κάνουν και οι γείτονές μου, ανταλλάσω με αυτούς μια σειρά συλλογικών υπονοούμενων. Το παιχνίδι της αμοιβαίας αναγνώρισης που αναπτύσσεται έτσι, δεν αφορά μόνον εμάς που συμμετέχουμε, αφορά και τους Άλλους, του Ξένους. Η αμοιβαία αναγνώριση είναι ταυτοχρόνως και η χάραξη μιας διαχωριστικής γραμμής έναντι των Άλλων, είναι αποκλεισμός. Η εθνική εορτή ενεργοποιεί μια διαδικασία ανταλλαγής συλλογικών υπονοούμενων και αμοιβαίας αναγνώρισης όσων ανήκουν στο ίδιο Έθνος και αποκλεισμού όσων δεν ανήκουν σε αυτό.

Με αυτόν τον τρόπο η ανθρώπινη δραστηριότητα κατασκευάζει την εθνική εορτή. Τα εργαλεία της είναι τα τελετουργικά: η συμμετοχή στην παρέλαση, έστω ως απλός θεατής, η ανάρτηση και η θέα της σημαίας, οι τιμές που αποδίδονται στο πανί, η εκφώνηση πύρινων λόγων κλπ.

Στο σημείο αυτό, ο άγριος φίλος θα είχε πιθανότατα την απορία για ποιο λόγο δεν συμμετέχουμε, κάποιοι από εμάς, στην εθνική εορτή. Στο κάτω-κάτω μοιάζει με τις δικές τους εορτές, τις εορτές των πρωτόγονων κοινωνιών στις οποίες ζουν οι ‘‘άγριοι’’.

Θα έπρεπε τότε να του εξηγήσουμε ότι το πρόβλημα βρίσκεται στα συλλογικά υπονοούμενα που διακινεί η εθνική εορτή, στο φαντασιακό υλικό που αναγνωρίζει ο πατριώτης μέσω των τελετουργικών της λατρείας του Έθνους, της αναγνώρισης του Έθνους ως κοινότητα μυθικών όντων, από τον Περικλή και τον Κωνσταντίνο Παλαιολόγο, έως τον Μέγα Αλέξανδρο και τον Ιωάννη Μεταξά. Ζωντανοί, νεκροί και νεκροζώντανοι διατηρούν φρουρά στις Θερμοπύλες ενώ συναισθηματικά και νοητικά συμπαρίστανται ακόμη και όσοι δεν γεννήθηκαν ακόμη, αλλά θα πράξουν ανάλογα εάν χρειαστεί. Το πρόβλημα βρίσκεται στον μύθο ότι το Έθνος αποτελεί ενότητα πρωταρχική, που υπερβαίνει δηλαδή όλες τις διαιρέσεις στους κόλπους του πληθυσμού, που έχει αξίες και συμφέροντα τα οποία προηγούνται όλων των άλλων αξιών και συμφερόντων και όλων των ταξικών διαιρέσεων της κοινωνίας. Το πρόβλημα είναι ακόμα, ότι το Έθνος είναι θρησκεία της αγάπης για όσους ανήκουν σε αυτό ενώ αντιμετωπίζει με σκληρότητα και μισαλλοδοξία τους Ξένους. Το Έθνος δεν υπάρχει χωρίς το αμυντικό μίσος του πατριώτη που γλιστρά εύκολα στο καταδιωκτικό μίσος του εθνικιστή.

Όποιος έχει αποστασιοποιηθεί από τους εθνικούς μύθους δεν έχει θέση στην εθνική εορτή. Εάν μάλιστα η απόστασή του από αυτούς τους μύθους μεγαλώσει αρκετά, θα βλέπει τις εθνικές εορτές όπως και τις τελετές των αγρίων —και δεν θα έχει καθόλου άδικο.

∞∞∞

Κράτος – Πατρίδα – Πατριωτισμός

(του Μιχαήλ Μπακούνιν)

Η ευημερία του Κράτους είναι αθλιότητα του πραγματικού Έθνους, του λαού. Το μεγαλείο και η ισχύς του Κράτους είναι σκλαβιά του Λαού. Ο Λαός είναι φυσικός και νόμιμος εχθρός του Κράτους. Ακόμα και αν ο Λαός υποκύπτει —πολύ συχνά αλίμονο— στις αρχές, κάθε αρχή του είναι μισητή. Το Κράτος δεν είναι Πατρίδα. Είναι η αφαίρεση, ο μεταφυσικός, μυστικιστικός, πολιτικός, νομικός μύθος της πατρίδας. Οι λαϊκές μάζες όλων των χωρών αγαπούν βαθιά την πατρίδα τους. Αλλά αυτό είναι μια φυσική, πραγματική αγάπη.

Ο πατριωτισμός του λαού δεν είναι ιδέα αλλά γεγονός, και ο πολιτικός πατριωτισμός, η αγάπη του Κράτους δεν είναι η ακριβής έκφραση αυτού του γεγονότος αλλά μια εκφυλισμένη έκφραση μέσω μιας απατηλής αφαίρεσης, και πάντα προς όφελος μιας εκμεταλλεύτριας μειοψηφίας. Η Πατρίδα, η εθνικότητα όπως και η ατομικότητα, είναι ταυτόχρονα ένα γεγονός φυσικό και κοινωνικό, ψυχολογικό και ιστορικό. Δεν είναι μια θεωρητική αρχή. Μπορούμε να ονομάσουμε ανθρώπινη αρχή μόνο ό,τι είναι καθολικό, κοινό σε όλους τους ανθρώπους. Η εθνικότητα τους χωρίζει. Δεν είναι λοιπόν αρχή. Αλλά αυτό που είναι αρχή, είναι ο σεβασμός που ο καθένας πρέπει να έχει για τα φυσικά, πραγματικά ή κοινωνικά γεγονότα. Η εθνικότητα, όπως και η ατομικότητα, είναι ένα από τα γεγονότα αυτά. Οφείλουμε λοιπόν να τη σεβόμαστε. Η καταπίεσή της είναι έγκλημα, και για να μιλήσουμε με τη γλώσσα του Μαντσίνι, αυτή γίνεται ιερή αρχή κάθε φορά που απειλείται ή καταπιέζεται. Γι' αυτό λοιπόν συναισθάνομαι ειλικρινά και πάντα τον πατριώτη κάθε καταπιεσμένης πατρίδας. Η Πατρίδα αντιπροσωπεύει το ιερό και αδιαφιλονίκητο δικαίωμα κάθε ανθρώπου, κάθε ομάδας ανθρώπων, ενώσεων, κοινοτήτων, περιοχών, εθνών να αισθάνονται, να σκέπτονται, να θέλουν και να δρουν με τον δικό τους τρόπο, και ο τρόπος αυτός είναι πάντα το αναμφισβήτητο αποτέλεσμα μιας μακροχρόνιας ιστορικής εξέλιξης.

Υποκλινόμαστε, λοιπόν, στην παράδοση, στην ιστορία. Ή, καλύτερα, τις αναγνωρίζουμε όχι γιατί μας παρουσιάζονται σαν αφηρημένα εμπόδια που σχηματίστηκαν μεταφυσικά, νομικά και πολιτικά από τους σοφούς δασκάλους και ερμηνευτές του παρελθόντος , αλλά μόνο γιατί έχουν περάσει πραγματικά στο αίμα και στη σάρκα, στις αληθινές σκέψεις και τη θέληση των σημερινών λαών.

∞∞∞