Η δυστυχία τού να (προσπαθείς να μην) είσαι Έλληνας —ή Άγγλος, Γάλλος, Πορτογάλος, Σέρβος, Βούλγαρος, Ρουμάνος.

Στην προηγούμενη ανάρτηση δημοσιεύσαμε δύο κείμενα με μεγάλη μεν χρονική απόσταση μεταξύ τους, αλλά με την ίδια θεματολογία, καθώς και τα δύο άπτονται του «εθνικού ζητήματος». Είναι τόσο πολλές οι διαφορές τους, ώστε πραγματικά δυσκολεύεται πολύ να πιστέψει κανείς ότι οι συγγραφείς τους, ο Ηλίας Ιωακείμογλου (ΗΙ) και ο Μιχαήλ Μπακούνιν, βλέπουν τα πράγματα και οι δύο από αριστερή σκοπιά, όπως ασφαλώς και είναι η περίπτωση. Συνοπτικά: Εκεί που ο Ιωακείμογλου βλέπει το έθνος περίπου ως βαμπίρ το οποίο συντηρείται τρεφόμενο από  «το αμυντικό μίσος του πατριώτη που γλιστρά εύκολα στο καταδιωκτικό μίσος του εθνικιστή», ο Μπακούνιν βλέπει την εθνικότητα να αναβιβάζεται σε «ιερή αρχή κάθε φορά που απειλείται ή καταπιέζεται». Κι εκεί που ο πρώτος αντιμετωπίζει περίπου με τρόμο τις εθνικές ιστορίες, καθώς δεν βλέπει φαίνεται εφικτή άλλη ανάγνωσή τους παρά μόνο αυτή που θέλει το έθνος διαχρονική «κοινότητα μυθικών όντων», ο δεύτερος δεν διστάζει να διακηρύξει: «Υποκλινόμαστε, λοιπόν, στην παράδοση, στην ιστορία.»! Πού οφείλονται αυτές οι μεγάλες αποκλίσεις στην προσέγγιση ενός εκάστου, όπου ο ένας μοιάζει να θέλει να εξαφανίσει κάθε εθνικό ίχνος μέσω τής αποκήρυξης των εθνικών εορτών και ο άλλος (που δεν έχει μάλιστα την παραμικρή σχέση με τον γνωστό ‘‘εθνοκομμουνιστή’’ Στάλιν! ;-) ) δείχνει να ‘‘πλέει’’ μέσα στην έννοια του έθνους, με την ίδια άνεση που ένα ψάρι κολυμπάει στο νερό;

Δεν θα μπλέξουμε βέβαια με τη γνωστή γενεαλογική συζήτηση περί έθνους (κατασκευάστηκαν τα έθνη, άποψη που προφανώς συμμερίζεται ο ΗΙ, ή προέκυψαν —ακριβέστερα αναδύθηκαν;) ούτε και θα σταθούμε στη διάκριση μεταξύ έθνους και κράτους, όπως φροντίζει σοφά να κάνει ο Μπακούνιν. Θα χαθούμε στο διάστημα και ούτε και νομίζω άλλωστε ότι προσφέρει κάτι στη συγκεκριμένη κουβέντα. Θα περιοριστούμε στο προφανές: Οι μεγάλες διαφορές μεταξύ ΗΙ και Μπακούνιν οφείλονται στο ότι ο πρώτος θεωρεί το έθνος Νο 1 εχθρό τής Αριστεράς, ενώ ο δεύτερος το αντιμετωπίζει περίπου ως σύμμαχο (και μάλιστα σύμμαχο ‘‘εν όπλοις’’, δεδομένων τών ριζικά ανατρεπτικών επιδιώξεων τού αναρχικού κινήματος).

Ένα, Χι, ή Δύο;

Ποιος έχει δίκαιο και ποιος άδικο; Όπως έδειξε η Ιστορία, ισχύουν αμφότερα για αμφότερους: και οι δύο έχουν δίκαιο, και οι δύο έχουν άδικο! Μ’ άλλα λόγια το έθνος, που στη νεωτερική εποχή νοείται πάντα ως έθνος-κράτος, έχει αποδειχθεί και ασφαλώς θα αποδειχθεί και στο μέλλον ότι εν δυνάμει αντιπροσωπεύει άλλοτε τον Νο 1 εχθρό τής Αριστεράς, κι άλλοτε έναν πρώτης τάξεως σύμμαχο. Κι εδώ δεν εννοώ τα αντιιμπεριαλιστικά, αντιαποικιοκρατικά και εθνικοαπελευθερωτικά κινήματα που στην αφετηρία τους τουλάχιστον αποτέλεσαν σαφή κίνηση της Ιστορίας προς τα αριστερά. Εννοώ κάτι πρωταρχικό. Για να θυμηθούμε εμβληματικά γεγονότα:

Ναι, τα έθνη έθαψαν, μεταφορικά και κυριολεκτικά, την εργατική τάξη στο Μεγάλο Πόλεμο του 1914-18. Αλλά και η εθνοκρατική οργάνωση διευκόλυνε τόσο το ξέσπασμα, όσο και την επιβίωση της Οκτωβριανής Επανάστασης. Και για να συνδεθούμε και με το εδώ και τώρα τής θλιβερής ελληνικής πραγματικότητας: η εθνοκρατική οργάνωση είναι αυτή που θα επιτρέψει το σχηματισμό μιας ενδεχόμενης κυβέρνησης με αριστερό πρόσημο, η οποία θα κάνει πράξη (μένει να αποδειχθεί βέβαια αυτό) τις ιδέες τού ίδιου τού Ιωακείμογλου, λόγου χάρη, για «αύξηση του ελάχιστου μισθού» ώστε να γίνουν «μεγάλα βήματα για αυξήσεις όλων των μισθών», ή για «μια συστηματική, μελετημένη, αποφασιστική, πολιτική παρέμβαση» η οποία θα επιτρέψει «να περάσουν στα χέρια των εργαζομένων οι επιχειρήσεις που κλείνουν ώστε να διασώσουμε το παραγωγικό δυναμικό της χώρας».

Αποδομήστε, αποδομήστε… αλλά τι θα μείνει στο τέλος;

Παρ’ όλα αυτά, για τον ΗΙ, συνεπή εκφραστή του κομματιού εκείνου τής Αριστεράς που βλέπει τα πάντα μόνο (όχι πρώτα, ή σε τελική ανάλυση: μόνο) με ταξικά γυαλιά,[1] καμία ενδεχομενικότητα ως προς το ρόλο τού έθνους δεν υπάρχει και επομένως το ζήτημα είναι λυμένο: το έθνος στις μέρες μας είναι σταθερά ο Νο 1 εχθρός τού αριστερού εργατικού κινήματος και γι’ χρειάζεται επειγόντως αποδόμηση. Έτσι, εκστρατεύει εναντίον του μέσω τής απομάγευσης των εθνικών εορτών. Και ατυχεί πολλαπλώς. Διότι μέσα στον ‘‘αντιεθνικιστικό’’ ενθουσιασμό του ξεχνάει ότι όλα τα επιχειρήματα που επικαλείται για να κάνει ‘‘ίσωμα’’ τις εθνικές γιορτές και τελετουργίες, μπορούν κάλλιστα να χρησιμοποιηθούν για οποιαδήποτε εορταστική —και όχι μόνο— συλλογική κοινωνική δραστηριότητα. Ο Ιωακείμογλου έχει την εντύπωση ότι κατεδαφίζει μόνο τις εθνικές εορτές. Στην πραγματικότητα κατεδαφίζει κάθε γιορτή και κάθε ιδιαίτερη και εξαιρετική (όχι μέρος τής καθημερινής ρουτίνας δηλαδή) κοινωνική διαδικασία. Νομίζει ότι πολεμάει το έθνος, ενώ πολεμάει αναπόσπαστες πλευρές τού κοινωνικού! Δίνει δηλαδή μια μάχη που δεν πρόκειται να κερδίσει ποτέ, τουλάχιστον όσο υπάρχουν ανθρώπινες κοινωνίες. Δυστυχία. Αριθμούμε τις κυριότερες ατυχείς στιγμές τού άρθρου του:

1. Ατυχής η έμπνευσή του (ειδικά αυτή, μπορεί και δυστυχής! —με τη διασταλτική έννοια τής λέξης βέβαια) να χρησιμοποιήσει ως εύρημα τον «άγριο» του Αμαζονίου. Το γιατί το εξηγεί ο ίδιος με το χέρι του λίγες αράδες παρακάτω: «Στο σημείο αυτό, ο άγριος φίλος θα είχε πιθανότατα την απορία για ποιο λόγο δεν συμμετέχουμε, κάποιοι από εμάς, στην εθνική εορτή. Στο κάτω-κάτω μοιάζει με τις δικές τους εορτές, τις εορτές των πρωτόγονων κοινωνιών στις οποίες ζουν οι ‘‘άγριοι’’». Εδώ δέχεται ο ίδιος το προφανές (και βέβαια αυτοανατινάζεται): οι συλλογικές και μαζικές γιορτές μιας κοινότητας ανθρώπων δεν είναι ‘‘έργο’’ του έθνους-κράτους!

2. Ατυχής, ατυχέστατη η άποψη που εκφράζει ότι «η εθνική γιορτή είναι μια καθαρά νοητική επινόηση, μια κοινωνικά κατασκευασμένη εμπειρία». Τι θα πει «καθαρά νοητική επινόηση»; Οι γιορτές στην Σοβιετική Ένωση σε κάθε επέτειο της Οκτωβριανής Επανάστασης, που ασφαλώς ο εορτασμός της αντιστοιχούσε σε εθνική γιορτή, ήταν μία «καθαρά νοητική επινόηση»; Και τι θα πει «κοινωνικά κατασκευασμένη εμπειρία»; Ακόμα και το πάρτι μιας φίλης μου Δήμητρας όπου ήμουν καλεσμένος το περασμένο Σάββατο ήταν μια «κοινωνικά κατασκευασμένη εμπειρία»! So what?

3. Ατυχής η αναφορά του στο προφανές γεγονός ότι η εθνική εορτή συνιστά μέρος μιας διαδικασίας κοινωνικοποίησης. Κάθε γιορτή αποτελεί μέρος τής ίδιας διαδικασίας, σε διαφορετική κλίμακα κάθε φορά. Ισχύει τόσο για τις οικογενειακές ονομαστικές γιορτές  (λόγου χάρη: όταν ήμουν μικρός μαζευόταν το σόι για να μου πει «Χρόνια Πολλά»), όσο ισχύει και για τις εθνικές γιορτές στην κλίμακα τής φυλής στην οποία ανήκει ο «άγριος» τού Αμαζονίου, όπως ο ίδιος δέχθηκε λίγο πριν αυτοανατιναχτεί (και για τις οποίες, παρεμπιπτόντως, δεν φαίνεται να έχει ιδιαίτερο πρόβλημα).

4. Το ίδιο ατυχής είναι και η υπενθύμιση ενός ακόμα αυτονόητου: κάθε γιορτή, οποιασδήποτε συλλογικότητας, είναι —ταυτόχρονα, την ίδια ακριβώς στιγμή!— μία διαδικασία ενοποίησης (κοινωνικοποίησης που συντελείται σε συγκεκριμένα πλαίσια και με συγκεκριμένες προϋποθέσεις) και μία διαδικασία αποκλεισμού για εκείνους που δεν πληρούν τα κριτήρια συμμετοχής στη γιορτή. Σε μία επετειακή εκδήλωση για την Οκτωβριανή Επανάσταση, π.χ., η αριστερή συλλογικότητα που θα την διοργανώσει δεν πρόκειται να καλέσει τον Κασιδιάρη ή τον Φαήλο! Και στη γιορτή τού Ολυμπιακού για την κατάκτηση του φετινού πρωταθλήματος ποδοσφαίρου, κατάκτηση που σύμφωνα με όλες τις ενδείξεις πρέπει να θεωρείται βέβαιη, δεν πρόκειται να προσκληθεί η Θύρα 13!

5. Η ίδια ατυχία φαίνεται να κυνηγάει τον ΗΙ κι όταν κάνει λόγο απαξιωτικά για τα τελετουργικά εργαλεία των εθνικών εορτών.[2] Μα η γιορτή εν γένει, οποιαδήποτε γιορτή,  είναι αφ’ εαυτής μία τελετή που αρθρώνεται γύρω από ένα ξεχωριστό γεγονός, μία ιδιαίτερη αφορμή. Πώς είναι δυνατόν να συντελεστεί χωρίς τη χρήση κάποιων αντίστοιχων μέσων (εργαλείων), θεσμισμένων επί τούτου; Πώς είναι δυνατόν, λόγου χάρη, να γιορταστούν παιδικά γενέθλια χωρίς το «τελετουργικό εργαλείο» τής απαραίτητης τούρτας με τα αναπόσπαστα κεράκια που το παιδί θα σβήσει υπό τους ήχους τού γνωστού τραγουδιού, τραγουδισμένου από όλους τους παρευρισκόμενους; Και για να πάμε στα δικά μας: τι άλλο από ένα τέτοιο «τελετουργικό εργαλείο» είναι τα στεφάνια που καταθέτουμε οι αριστεροί στο Σκοπευτήριο κάθε Πρωτομαγιά;  

Αποδόμηση ή αναδόμηση;

Είδαμε ότι για τον ΗΙ και όλους εκείνους που μοιράζονται τις ίδιες απόψεις η απάντηση στο ερώτημα  είναι κατηγορηματική: αποδόμηση. Πάει και τελείωσε. Η αναδόμηση, δηλαδή η εξήγηση για την κοινωνικοϊστορική εξέλιξη των μεγάλων ανθρώπινων κοινωνικών συνόλων από τη χαλαρή προνεωτερική σύνδεσή τους στο σημερινό έθνος-κράτος, καθώς και μία άλλη, δική μας αφήγηση  για το «εθνικό ζήτημα», απαλλαγμένη από τα πέπλα τού μυστικιστικού και μεταφυσικού εθνικισμού δεν τους ενδιαφέρει.[3] Το αποτέλεσμα είναι λιγότερο από μηδέν. Είναι αρνητικός αριθμός! Στο βαθμό που δεν πυροβολούν τον αέρα (όπου κοινωνία και γιορτές), πυροβολούν τα πόδια τους, αφού, υπονομεύοντας κάθε γιορτή και τελετουργία, υπονομεύουν και τις δικές μας, τις αριστερές. Και στο βαθμό που δεν πετυχαίνουν ούτε σ’ αυτό, πυροβολούν το κεφάλι τους! Γιατί, αποδομώντας τα συγκροτητικά στοιχεία τής ελληνικής εθνικής ταυτότητας, στην ουσία πυροβολούν τον τόπο στον οποίο ο ΣΥΡΙΖΑ (το κόμμα που υποστηρίζει ο ΗΙ και οι περισσότεροι ομοϊδεάτες του στο συζητούμενο ζήτημα) φιλοδοξεί να πατήσει για να σχηματίσει αριστερή κυβέρνηση και, σύμφωνα τουλάχιστον με το Συριζικό σχέδιο, να ανοίξει το δρόμο τής ανατροπής για όλη την Ευρώπη!

Αντί επιλόγου

Αντί επιλόγου, αυτό —την κουβέντα τού μεγάλου Αρχιμήδη:

Δῶς μοι πᾶ στῶ καὶ τὰν γᾶν κινάσω. Δώσε μου τόπο να σταθώ και θα κινήσω τη γη!

≈≈≈≈≈

[1] Ο Ιωακείμογλου, πολύ αξιόλογος οικονομολόγος και με σημαντικό έργο υπέρ τών συμφερόντων τών εργαζομένων, είναι ιδρυτικό μέλος τής συντροφιάς τού περιοδικού Θέσεις που διευθύνει ο γνωστός και μη εξαιρετέος υπερδιεθνιστής Γιάννης Μηλιός και, αν δεν κάνω λάθος, με την ίδια με εκείνον πολιτική καταγωγή από την αριστερή πτέρυγα (Β´ Πανελλαδική) τού πάλαι ποτέ ΚΚΕ εσωτερικού. Αν σκεφτεί κανείς ότι το έμβλημα τού ΚΚΕ εσωτερικού ήταν αυτό, θα καταλήξει στο συμπέρασμα ότι οι ιδεολογικές διαδρομές πολλών εξ ημών παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον…

[2] Στα οποία εργαλεία βέβαια συμπεριλαμβάνει πρώτη και καλύτερη τη σημαία. Φαίνεται ότι ο ΗΙ δεν έβαλε μυαλό! Δεν πάνε πολλά χρόνια που εξέδωσε ένα δοκίμιό του με θέμα τη σημαία και το έθνος, από κοινού με το αντίστοιχο δοκίμιο της Σώτης Τριανταφύλλου (τα ταξικά γυαλιά του δεν τον βοήθησαν και πολύ στη συγκεκριμένη περίπτωση: εν έτει 2007 δεν είχε καταλάβει ακόμα τι καπνό φούμαρε η Σώτη!). Εκεί, λοιπόν, ο Ιωακείμογλου εκστράτευε επίσης εναντίον τών εθνών και των σημαιών τους. Αλλά η Σώτη δεν του έκανε το χατίρι να περιοριστεί μόνο στις εθνικές σημαίες. Συμπεριέλαβε στους στόχους της και την Κόκκινη! Είναι προφανές ότι από το μάθημα που του έδωσε η Σώτη, ο ΗΙ δεν κατάλαβε Χριστό!

[3] Ίσως και επειδή θεωρεί, όπως πολλοί που συμμερίζονται τις ίδιες απόψεις, ότι κάθε τι εθνικό αποτελεί προνομιακό πεδίο για τον ταξικό αντίπαλο στο οποίο είμαστε, τάχα, χαμένοι από χέρι. Κατ’ αυτό τον τρόπο, το καταλαβαίνει δεν το καταλαβαίνει, χαρίζει ένα κοινό γήπεδο στους μειοψηφούντες συγκάτοικους που αν και μειοψηφία το διοικούν, αντί να διεκδικήσει τη διοίκησή του για λογαριασμό τών πολλών.