Κώστα Καλλωνιάτη, στις 3 Ιουνίου ενεστώτος έτους έγραψες το επισυναπτόμενο άρθρο. Εντάξει, καλά την έφερες τη ζωή σου ως εδώ, μικροζημιές και μικροκέρδη συμψηφίζοντας. Το θέμα είναι τώρα τι λες! (Θα σε περιμένουμε μία εβδομάδα ακόμα· μετά, δεν θα σε γνωρίζει ούτε ο ίδιος ο Τρότσκι... )

Συστημικός κίνδυνος και δραχμή

του Κώστα Καλλωνιάτη

Όπως σωστά λέγεται, «αν θες ειρήνη, προετοιμάσου για πόλεμο». Με αυτή τη λογική ο ΣΥΡΙΖΑ διαπραγματεύεται ακόμη με τους πιστωτές και απειλεί με αναστολή πληρωμών τον Ιούνιο. Έβαλε πάνω στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων το πιστόλι, κάτι που δεν είχαν κάνει ώς τώρα οι προηγούμενες κυβερνήσεις. Βεβαίως, έχουν γίνει αρκετά λάθη τακτικών χειρισμών ώς τώρα στη διαπραγμάτευση (με κυριότερο τη μη κινητοποίηση των εργαζομένων και κοινωνικών κινημάτων σε Ελλάδα και Ευρώπη), όμως η βασική γραμμή είναι σωστή και το πιθανότερο είναι να αποφέρει μία συμφωνία που αν και θα συνιστά υποχώρηση από το Πρόγραμμα της Θεσσαλονίκης, εντούτοις θα βάζει σχετικό φρένο στη λιτότητα (όχι σε μείωση μισθών και συντάξεων, με εξαίρεση μάλλον τη φορολογία), θα ελαφρύνει τα δημοσιονομικά βάρη (μείωση πρωτογενούς πλεονάσματος, αναδιάρθρωση χρέους) και θα δίνει μια ώθηση στην ανάκαμψη της οικονομίας (χρηματοδότηση επενδυτικού πακέτου, 100 δόσεις, αντιμετώπιση ανθρωπιστικής κρίσης).

Παρ' ότι οι πιστωτές επιθυμούν να διασύρουν πολιτικά την κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ, να την αποξενώσουν από την κοινωνική της βάση και, ει δυνατόν, να την αποφλοιώσουν πυροδοτώντας την έξοδο της αριστερής του πτέρυγας, κυρίως —στόχος που εξηγεί μερικώς την καθυστέρηση συμφωνίας— ο συστημικός κίνδυνος είναι η μεγάλη απειλή που τους υποχρεώνει λογικά να καταλήξουν σε συμφωνία. Γιατί οτιδήποτε πυροσβεστικό κι αν κάνει η ΕΚΤ για να αποτρέψει τη μετάσταση μιας ελληνικής κρίσης χρεοκοπίας, η κατάσταση των αγορών και της παγκόσμιας οικονομίας είναι τόσο άσχημη που δεν θα την αποφύγει. Ο ίδιος ο Ντράγκι έχει προειδοποιήσει πως οι επεκτατικές πολιτικές της ΕΚΤ «μπορεί να οδηγήσουν στη χρηματοπιστωτική αστάθεια και την επιδείνωση των εισοδηματικών ανισοτήτων».

Συγκεκριμένα, την ίδια ώρα που η ανάπτυξη σέρνεται διεθνώς, το McKinsey Institute υπολογίζει πως τα χρέη παγκοσμίως έχουν φθάσει τα 200 τρισ. δολ (το 2008 το παγκόσμιο χρέος ήταν 170 τρισ. περίπου), με όλες τις αναπτυγμένες οικονομίες να έχουν λόγο χρέους/ΑΕΠ υψηλότερο από τα προ κρίσης επίπεδα. Παράλληλα, οι αγορές μετοχών είναι σε κορυφαία ιστορικά επίπεδα, η αγορά ομολόγων αποτελεί τη μεγαλύτερη χρηματοπιστωτική φούσκα όλων των εποχών, ενώ η αγορά ακινήτων έχει φουσκώσει εκ νέου σε πολλές χώρες. Τέλος, η πτώση του ευρώ και της τιμής του πετρελαίου έχει ωθήσει σε ανατίμηση το δολάριο, στο οποίο όμως έχουν συναφθεί διεθνώς τα τελευταία χρόνια δάνεια για επενδύσεις 9 τρισ.! Σε περίπτωση εξόδου της Ελλάδας από την Ευρωζώνη, το ευρώ θα υποτιμηθεί περαιτέρω, ενώ το δολάριο θα ανατιμηθεί προκαλώντας κύμα χρεοκοπιών, αφού μεγάλο μέρος αυτών των 9 τρισ. δεν θα μπορεί να αποπληρωθεί. Κι αυτό τη στιγμή που το 40% των ευρωπαϊκών τραπεζών είναι σημαντικά εκτεθειμένο σε προβληματικά ή μη εξυπηρετούμενα δάνεια και το FDIC, που καλύπτει τις τραπεζικές ζημιές στις ΗΠΑ, έχει "συντελεστή αποθεμάτων" κάτω από το ελάχιστα επιτρεπτό (μόλις 1%)...

Όταν λοιπόν προεκλογικά γράφαμε το «13 λόγοι που δεν υπάρχει κίνδυνος Grexit» («Αυγή», 25-12-2014), πιστεύαμε πως οι πιστωτές θα είχαν την φρόνηση να μην αυτοπυροβοληθούν στο κεφάλι διώχνοντας την Ελλάδα από το ευρώ. Είχαμε υποτιμήσει, ωστόσο, τις εγχώριες πολιτικές εξελίξεις, που ενίσχυσαν το ρεύμα ρήξης με την Ε.Ε. και επιστροφής στη δραχμή, αυξάνοντας έτσι τον κίνδυνο μιας εκούσιας εξόδου. Η οποία, αν λάβει χώρα, όπως από πολλούς προτείνεται, ως άρνηση μιας αμυντικής συμφωνίας με τους θεσμούς και παρ' ότι η ηγεσία του ΣΥΡΙΖΑ θα έχει κρατήσει άθικτες τις λίγες κόκκινες γραμμές της, θα ακυρώσει όλα τα προσδοκώμενα οφέλη της εξόδου από το ευρώ. Για τον απλό λόγο ότι θα έχει πυροδοτήσει επισπεύδοντας μία νέα παγκόσμια κρίση χειρότερη από αυτή του 2008 (με νομισματικούς και εμπορικούς πολέμους και ύφεση στην οικονομία) που θα ακυρώσει εμπράκτως τα όποια θεωρητικά οφέλη "απεξάρτησης και εθνικής οικονομικής ανάπτυξης" με βάση το εθνικό νόμισμα.

Ίσως χρειάζεται να εξηγηθεί και πάλι γιατί οι προσδοκίες ανάπτυξης με μοχλό τη δραχμή είναι μια μεγάλη αυταπάτη και μια αστική πολιτική ξένη προς τα εργατικά συμφέροντα όσο κι η νεοφιλελεύθερη πολιτική εντός του ευρώ. Όχι τώρα όμως. Εδώ ας περιοριστώ σε τρεις βασικές επισημάνσεις:

* Οι υποστηρικτές της ρήξης και της δραχμής ζητούν σχέδιο παραγωγικής αναδιάρθρωσης. Δεν το έχουν, πέρα από τις γενικές κατευθύνσεις περί διαγραφής χρεών, κρατικοποίησης τραπεζών, περιορισμού κίνησης κεφαλαίων, ανοίγματα σε Ρωσία-Κίνα κ.λπ. Χωρίς πυξίδα πού πάμε;

* Η μετάβαση στη δραχμή δεν απαιτεί λίγες εβδομάδες αλλά μήνες (βλ. Τράπεζα Ελλάδας, Βαρουφάκη, Καζάκη κ.λπ.), ενώ η υπόθεση της ανάκαμψης σε συνθήκες γενικευμένης κρίσης είναι αδύνατη σε λίγους μήνες (όπως διαβεβαιώνει ο Λαπαβίτσας) και μάλλον για αρκετά χρόνια.

* Αν η Ελλάδα φύγει από το ευρώ, δύο τινά μπορεί να συμβούν: Είτε να διαλυθεί η Ευρωζώνη και να γυρίσουμε στα εθνικά κράτη και τις ανταγωνιστικές πολιτικές νομισματικής υποτίμησης του '30, όταν ακύρωνε η μία την άλλη με συνέπεια το βάθεμα της κρίσης και την άνοδο του φασισμού (σ' αυτή την περίπτωση η υποτίμηση της δραχμής θα γίνει μπούμερανγκ για τη χώρα). Είτε η όξυνση της κρίσης και ο κίνδυνος διάλυσης του ευρώ να ενώσει δημοσιονομικά και πολιτικά την Ευρωζώνη με ταυτόχρονο αποκλεισμό της Ελλάδας από τα σχετικά οφέλη (αμοιβαιοποίηση χρεών, χρηματοδοτικές μεταβιβάσεις, επενδυτικά προγράμματα κ.λπ.). Και στις δύο περιπτώσεις η ελληνική οικονομία και ειδικά η θέση των εργαζομένων θα ζημιωθεί καθαρά.

Συμπερασματικά, ο συστημικός κίνδυνος δεν αφορά μόνον τους πιστωτές, αλλά το ίδιο και περισσότερο την Ελλάδα. Κοινό συμφέρον είναι η αποτροπή ή μη πρόκληση του. Δεν αφήνεις να καεί το σπίτι του γείτονα όταν αυτό ακουμπά στο δικό σου.